ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Με την υπ’ αρ. 1906/2014 απόφασή του το Δικαστήριο έκανε δεκτή την αίτηση ακυρώσεως κατά της προσβαλλόμενης απόφασης της Διυπουργικής Επιτροπής Αναδιαρθρώσεων και Αποκρατικοποιήσεων (ΔΕΕΑ) 201/25.4.2012 (Β΄1363/26.4.2012) κατά το μέρος της, με το οποίο μεταβιβάζονται χωρίς αντάλλαγμα μετοχές του Ελληνικού Δημοσίου στην ανώνυμη εταιρία «Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου» (ΤΑΙΠΕΔ) που αντιστοιχούν σε ποσοστό 34,033% του μετοχικού κεφαλαίου της ΕΥΔΑΠ με το επιχείρημα ότι το Ελληνικό Δημόσιο αποξενώνεται από αυτή την υπηρεσία κοινής ωφέλειας. Η ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ επιχειρήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος αξιοποίησης της ιδιωτικής περιουσίας του Δημοσίου «Πρόγραμμα Αποκρατικοποιήσεων 2012-2015» με σκοπό την εξεύρεση δημοσίων εσόδων για την αποπληρωμή του δημόσιου χρέους της χώρας.
1. Η κρίση του Δικαστηρίου για το έννομο συμφέρον των αιτούντων
Το δικαστήριο κρίνει παραδεκτή την αίτηση ακυρώσεως αναγνωρίζοντας έννομο συμφέρον στους αιτούντες (προσωπικό, άμεσο και ενεστώς). Δικαιολογεί αυτό χαρακτηρίζοντας το νερό και τις υπηρεσίες της ΕΥΔΑΠ (ύδρευση και αποχέτευση) ως υψίστης σημασίας για το κοινωνικό σύνολο, η αξιοπρεπής διαβίωση του οποίου, κατά την κρίση του Δικαστηρίου, απειλείται λόγω της αποξένωσης του Ελληνικού Δημοσίου από την ΕΥΔΑΠ. Η αναγνώριση εννόμου συμφέροντος στους αιτούντες μιας αίτησης ακυρώσεως σχετίζεται με τη διαπίστωση άμεσης βλάβης και την προσπάθεια αποκατάστασης της και προστασίας του συμφέροντος, μέσω της παροχής της νομικής οδού του ένδικου βοηθήματος της αίτησης ακύρωσης. Στην περίπτωση της συγκεκριμένης αίτησης η πλειοψηφία της Ολομέλειας του Δικαστηρίου διαπίστωσε άμεση βλάβη με το σκεπτικό ότι «υπό το δεδομένο νομικό και ιδιοκτησιακό καθεστώς πλήρους αποξενώσεως του ελληνικού Δημοσίου από το μετοχικό κεφάλαιο της ΕΥΔΑΠ απειλείται η προς αυτούς συνεχής και ικανοποιητική παροχή υπηρεσιών υδρεύσεως και αποχετεύσεως, η οποία είναι απαραίτητη για την αξιοπρεπή διαβίωσή τους που εγγυάται το Σύνταγμα». Η μειοψηφία διαφοροποιήθηκε από αυτή τη θέση προβάλλοντας την έλλειψη έννομου συμφέροντος «για την προσβολή κάθε πράξεως που αφορά το νομικό και ιδιοκτησιακό καθεστώς της εταιρίας, αλλά μόνο εκείνες τις πράξεις που επιφέρουν κατά τον τρόπο άμεσο βλαπτική μεταβολή στις συμβάσεις τους». Με λίγα λόγια, κατά την ορθότερη άποψη της μειοψηφίας το δικαστήριο οφείλει να αναγνωρίσει το έννομο συμφέρον μόνο στην περίπτωση που αποδεικνύεται πράγματι βλάβη λόγω της επίδρασης της μεταβολής του νομικού και ιδιοκτησιακού καθεστώτος της ΕΥΔΑΠ στις επιμέρους συμβάσεις των συμβαλλόμενων-χρηστών των υπηρεσιών της και όχι εν γένει με την επίκληση ενός αφηρημένου προσβαλλόμενου συμφέροντος. Είναι προφανές Δικαστήριο κάνει έλεγχο σκοπιμότητας κρίνοντας την απόφαση της ΔΕΕΑ και εκφέρει εμμέσως μια πολιτική κρίση. Η μεταβολή του καθεστώτος που διέπει την ΕΥΔΑΠ είναι ζήτημα που αφορά την κρίση του νομοθέτη και με βάση την συνταγματική αρχή της διάκρισης των εξουσιών, η δικαστική εξουσία δεν επιτρέπεται να υποκαθιστά την νομοθετική, προβαίνοντας σε έλεγχο σκοπιμότητας αλλά να κρίνει στα όρια του ελέγχου της νομιμότητας.
2. Μεταβίβαση του δικτύου της ΕΥΔΑΠ σε ιδιώτες.
Όπως είναι γνωστό υπάρχει ένα δίκτυο παροχής υπηρεσιών που σχετίζονται με το νερό. Όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση του ν. 3985/2011 (νόμου μεταγενέστερου του «Προγράμματος αποκρατικοποιήσεων 2012-2015» ) η ΕΥΔΑΠ «έχει το αποκλειστικό δικαίωμα παροχής υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής» . Στην απόφασή του το δικαστήριο μνημονεύει αυτό το δικαίωμα αναγνωρίζοντας έτσι στο ελληνικό Δημόσιο ένα φυσικό μονοπώλιο στο δίκτυο, βάσει του οποίου οι καταναλωτές-χρήστες δεν έχουν δυνατότητα εναλλακτικών επιλογών και επομένως στηρίζονται και εξαρτώνται άρρηκτα από αυτό. Περαιτέρω δε, η αποκλειστικότητα του δικτύου σε συνδυασμό με την μεταβίβαση των μετοχών του Ελληνικού Δημοσίου στο ΤΑΙΠΕΔ ερμηνεύεται ως αποξένωση του Ελληνικού Δημοσίου από την κυριότητα μιας υπηρεσίας κοινής ωφέλειας με τεράστια σημασία για το κοινωνικό σύνολο, όπως είναι το νερό. Παρ όλα αυτά, το ένα και μόνο δίκτυο που εξυπηρετεί τις ανάγκες των κατοίκων της Αττικής είναι δυνατό να γίνει αντικείμενο οικονομικής αξιοποίησης και από ιδιώτες, ως ξεχωριστό περιουσιακό αντικείμενο και χωρίς να θεωρείται ότι το Ελληνικό Δημόσιο έχει απωλέσει το ρόλο προς την εξασφάλισή του. Άλλωστε, ήδη με το άρθρο 4 του ν. 2744/1999(Α’ 222) συνεστήθη ν.π.δ.δ με την επωνυμία « Εταιρεία Παγίων ΕΥΔΑΠ», στο οποίο μεταβιβάσθηκαν τα φράγματα και οι ταμιευτήρες του Μόρνου, του Μαραθώνα και του Ευήνου, τα έργα και οι εγκαταστάσεις της Υλίκης, καθώς και άλλα ακίνητα περιουσιακά περιουσιακά στοιχεία της ΕΥΔΑΠ Α.Ε.. Επομένως, έχει ήδη αναγνωριστεί και μάλιστα με τυπικό νόμο ότι επιμέρους δικαιώματα επί του δικτύου μπορούν να μεταβιβασθούν χωριστά χωρίς να θεωρείται ότι πλήττεται το δημόσιο συμφέρον. Για το λόγο αυτό και η επιχειρούμενη μεταβίβαση του ποσοστού του 34,033 % του μετοχικού κεφαλαίου της ΕΥΔΑΠ από το Ελληνικό Δημόσιο στο ΤΑΙΠΕΔ ακολουθεί την λογική αυτής της διάκρισης ανάμεσα στο μονοπώλιο στο δίκτυο και στην αξιοποίηση των επιμέρους στοιχείων που το αποτελούν. Επιπλέον, είναι χρήσιμο να εξετασθεί κατά πόσο η εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος είναι συνδεδεμένη με τον χαρακτήρα του φορέα που την αναλαμβάνει, δηλαδή αν επηρεάζει το γεγονός ότι αυτός είναι δημόσιος ή ιδιωτικός. Το κριτήριο που πρέπει να εφαρμοστεί είναι η αποτελεσματικότητα του παρόχου, είτε αυτός ανήκει στο δημόσιο είτε στον ιδιωτικό χώρο. Το Δικαστήριο φαίνεται να προλαμβάνει μια κρίση για αυτό το ζήτημα, αναφέροντας στην απόφασή του ότι « Η δε κατ’ ουσίαν μετατροπή της δημόσιας επιχειρήσεως σε ιδιωτική , που λειτουργεί με γνώμονα το κέρδος, καθιστά αβέβαιη τη συνέχεια της εκ μέρους της παροχής προσιτών υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και δη υψηλής ποιότητας, η οποία δεν εξασφαλίζεται πλήρως με την κρατική εποπτεία» (Σκέψη 22). Το Δικαστήριο φαίνεται να απορρίπτει εκ των προτέρων την ανάθεση μιας υπηρεσίας κοινής ωφέλειας σε ιδιώτη χρησιμοποιώντας ως κριτήριο την «αβεβαιότητα» που συνδέεται με την επιδίωξη «κέρδους» εκ μέρους του ιδιώτη, ως να αρκεί από μόνη της για να μην ανταποκρίνεται η παροχή στην ανάγκη καθολικότητας, συνέχειας και ποιότητας που χαρακτηρίζουν μια τέτοια υπηρεσία. Το κριτήριο της αποτελεσματικότητας , αντίθετα, δεν λαμβάνεται υπόψη στην κρίση του Δικαστηρίου.
3. Η ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ και η τήρηση των άρθρων 5 παρ. 5 και 21 παρ. 3 του Συντάγματος.
Με βάση την απόφαση του Δικαστηρίου κρίνεται ότι η ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ και η ερμηνευόμενη αποξένωση του Ελληνικού Δημοσίου συνιστούν παράβαση των συνταγματικών άρθρων 5 παρ. 5 («δικαίωμα στην υγεία») και 21 παρ. 3 («υποχρέωση του Κράτους να μεριμνά για την υγεία των πολιτών») και επομένως δικαιολογείται το έννομο συμφέρον των αιτούντων την ακύρωση της πράξης της ΔΕΕΑ Η απόφαση διαβλέπει ωστόσο ότι το Κράτος διαθέτει μηχανισμούς ελέγχου και εποπτείας που εγγυώνται τόσο την τήρηση των υποχρεώσεών του απέναντι στις συνταγματικές επιταγές όσο και την ουσιαστική παρουσία του στο μονοπώλιο του δικτύου. Πρώτον, είναι στην ευχέρεια του Κράτους να προβεί στη δημιουργία μιας ρυθμιστικής αρχής μέσω της οποίας θα ασκεί κρατική εποπτεία στην αγορά του δικτύου του νερού, ρυθμίζοντας την άσκηση του μονοπωλίου κατά τρόπο συνεπή στην κοινωνική αποστολή του να εξασφαλίζει σε όλους την πρόσβαση στο δίκτυο και τις υπηρεσίες του. Δεύτερον, εκ μόνης της συμβάσεως ανάμεσα στο Ελληνικό Δημόσιο και την εταιρία ΕΥΔΑΠ, η τελευταία αναλαμβάνει ορισμένες υποχρεώσεις για την εκπλήρωση των οποίων δεσμεύεται συμβατικά. Αυτές είναι «η λειτουργία, συντήρηση, ανακαίνιση και επέκταση του συστήματος (ύδρευσης και αποχέτευσης)» . Το Ελληνικό Δημόσιο, έχει δικαίωμα να απαιτήσει την εκπλήρωση αυτών των υποχρεώσεων και να καταγγείλει τη σύμβαση, στην περίπτωση που η συμβατική σχέση δεν κυλήσει ομαλά. Επομένως, η ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ μόνο τύποις απομακρύνει το Ελληνικό Δημόσιο από την υπηρεσία κοινής ωφέλειας που αφορά το νερό, αλλά κατ ουσίαν ο έλεγχος και η εποπτεία εξακολουθούν να ανήκουν σε αυτό βάσει των μηχανισμών που περιγράφηκαν παραπάνω.