γράφει η Αικατερίνη Γεωργιάδη, δικηγόρος
Στο πρώτο μνημόνιο προβλεπόταν η ιδιωτικοποίηση των δημοσίων εταιρειών ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ που θα οδηγούσε στην απελευθέρωση των υπηρεσιών ύδρευσης- αποχέτευσης και στη δημιουργία αγοράς νερού, ενώ παράλληλα εξαγγελλόταν ως αντιστάθμισμα και θεσμικό αντίβαρο η ίδρυση Ρυθμιστικής Αρχής Υδάτων, η οποία με την κατάργηση του δημόσιου μονοπωλίου και προς το σκοπό ανάπτυξης αγοράς θα είχε λόγο ύπαρξης και πεδίο δράσης να ελέγχει, να ρυθμίζει και να εποπτεύει την αγορά του νερού, τους ιδιώτες παρόχους και τον ανταγωνισμό.
Το πρόγραμμα της ιδιωτικοποίησης των υπηρεσιών ύδρευσης και η δημιουργία αγοράς συνιστούσε λοιπόν το βασικό προαπαιτούμενο για την θεσμοθέτηση της Ρυθμιστικής Αρχής Υδάτων, όπως το μοντέλο της συνύπαρξης ιδιωτικοποιημένων υπηρεσιών ύδατος με Ρυθμιστική Αρχή συναντάται και σε άλλες έννομες τάξεις (πχ Μ. Βρετανία).
Το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας τηρώντας σθεναρή και σταθερή στάση για την προστασία του ζωτικού αυτού αγαθού, με μια σειρά αποφάσεών του ακύρωσε το πρόγραμμα απελευθέρωσης των υπηρεσιών ύδρευσης και διαφύλαξε συνταγματικά το δημόσιο χαρακτήρα του νερού αποτρέποντας την ιδιωτικοποίηση του και επισφραγίζοντας με αποφάσεις της Ολομέλειας (1906/2014, 190 & 191/2022) ότι για την παροχή υπηρεσιών ύδατος, ως «υπηρεσίας κοινής ωφελείας απολύτως ζωτικής σημασίας», που παρέχονται μονοπωλιακώς, από δίκτυα μοναδικά στην περιοχή, και για την εξασφάλιση της υγείας των πολιτών δεν νοείται παρά μόνο άμεσος κρατικός έλεγχος στους παρόχους υπηρεσιών ύδατος, ο οποίος δεν μπορεί να υποκατασταθεί με την εποπτεία επ΄αυτών.
Μνημονιακά μέτρα και Ρυθμιστική Αρχή
Σημειωτέον ότι οι αποφάσεις ομόφωνες οι περισσότερες και με συντριπτική πλειοψηφία οι υπόλοιπες είναι από τις ελάχιστες που ακύρωσαν μνημονιακά μέτρα προς όφελος της προστασίας των κοινών αγαθών, των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, κρίνοντας ότι το νερό δεν είναι εμπορικό προϊόν και δεν μπορεί να τιμολογείται με αυστηρά οικονομικά και μόνο κριτήρια.
Η δικαστική ακύρωση του μνημονιακού προγράμματος και των νομοθετικών προβλέψεων για ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης ματαίωσε κατά συνέπεια και την Ρυθμιστική Αρχή Υδάτων αφού πλέον χωρίς ελεύθερη αγορά αυτή δεν είχε λόγο ύπαρξης. Ως γνωστόν οι Ρυθμιστικές Αρχές έχουν αποστολή να διασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς και την τήρηση των αρχών του ανταγωνισμού σε σχέση με τις υπηρεσίες που έχουν ήδη ιδιωτικοποιηθεί όπως η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες, οι συγκοινωνίες (λεωφορεία, τραίνα) κ.λπ.
Εντούτοις, σε ασύμβατη συνταγματικά κατεύθυνση και κατά ευθεία καταστρατήγηση της νομολογίας του Ανώτατου Δικαστηρίου της χώρας, ψηφίσθηκε ο ν 5037/2023 με τον οποίο οι κρατικές αρμοδιότητες ρύθμισης και ελέγχου όλων των φορέων παροχής των δημοσίων υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης της χώρας (ΕΥΔΑΠ, ΕΥΑΘ, δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης) αφαιρέθηκαν από τα αρμόδια Υπουργεία και ανατέθηκαν στην ανεξάρτητη περί Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ).
Ειδικότερα στη Ρυθμιστική αυτή Αρχή, μεταξύ άλλων, μεταβιβάστηκε η αρμοδιότητα να εποπτεύει την υδατική τιμολογιακή πολιτική της Χώρας, να προτείνει μέθοδο κοστολόγησης και τιμολόγησης, να εγκρίνει τα τιμολόγια των παρόχων ύδρευσης, να ελέγχει την «οικονομική αποδοτικότητα» των παρόχων ύδρευσης, να εποπτεύει την εφαρμογή της ισχύουσας μεθόδου κοστολόγησης και τιμολόγησης. Της απονεμήθηκε επίσης η κρίσιμη κυρωτική εξουσία να επιβάλει πρόστιμα στους παρόχους ύδρευσης για μη ορθή εφαρμογή της κοστολόγησης και τιμολόγησης.
Η μεταφορά κρίσιμων αποφασιστικών, ελεγκτικών και κυρωτικών αρμοδιοτήτων στον τομέα των υδάτων σε Ρυθμιστική Αρχή, η οποία δεν υπάγεται ούτε καν στην εποπτεία του Δημοσίου και οι πράξεις της είναι άμεσα εκτελεστές και πλήρως ανέλεγκτες από τον αρμόδιο Υπουργό, συνιστά από την πλευρά του Κράτους απεμπόληση εξουσίας και απώλεια του συνταγματικά επιβαλλόμενου δημοσίου ελέγχου στις υπηρεσίες ύδρευσης.Το νερό δεν θα «μεταποιηθεί» σε εμπόρευμα
Κατά την “προσχηματική’’ των μόλις ένδεκα ημερών διαβούλευση εκτός από τα σωματεία και τις ενώσεις εργαζομένων σε εταιρείες ύδρευσης και αποχέτευσης και δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης και αποχέτευσης, περιβαλλοντικές οργανώσεις, συλλογικότητες και πλήθος πολιτών που αντιτάχθηκαν στην διαφαινόμενη ιδιωτικοποίηση, την αντίθεσή τους εξέφρασαν και θεσμικοί φορείς όπως η Ένωση Διοικητικών Δικαστών, ο Συνήγορος του Πολίτη, ενώ επιφυλάξεις για τη συνταγματικότητα διατάξεων διατύπωσε και η Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής.
Υπό το φως των ανωτέρω, η ανάθεση της ρύθμισης της αγοράς σε Ρυθμιστική Αρχή δεν εξυπηρετεί σκοπό άλλο από το να αφήσει το πολυτιμότερο φυσικό αγαθό έξω από τον δημόσιο έλεγχο, να το «μεταποιήσει» από δημόσιο αγαθό σε εμπόρευμα και να το εισάγει σταδιακά στην ελεύθερη αγορά με αποκλειστικό σκοπό το κέρδος.
Η παγκόσμια εμπειρία αποδεικνύει ότι η εμπορευματοποίηση του νερού όπου συνέβη τα αποτελέσματα της ήταν είναι η υποβάθμιση της ποιότητας του νερού, η υποβάθμιση των υποδομών, η έλλειψη επενδύσεων, η αλματώδης αύξηση της τιμής, η αύξηση απωλειών νερού, η περιβαλλοντική επιβάρυνση, η μείωση θέσεων εργασίας, η μείωση των μισθών των εργαζόμενων, η αδιαφάνεια, τα οικονομικά σκάνδαλα. Για το λόγο αυτό, άλλωστε, όπως αποτυπώνει διεθνής έκθεση, η νέα παγκόσμια τάση είναι η επανακρατικοποίηση των παρόχων υπηρεσιών ύδατος.
