Κείμενο: Νούλα Μπίτσικα
«Ανοίξτε τις τσάντες που σας δόθηκαν. Μέσα θα βρείτε τον Γιάννη ή τον Θόδωρο ή τον Oliver ή την Μπίλιω. Ένας από αυτούς θα σας συνοδεύσει στην έκθεση».
Η πρώτη έκθεση του Ιστορικού Αρχείου της ΕΥΔΑΠ που ιδρύθηκε το 2016, με τίτλο «Η Μεγάλη Πρόκληση», γιορτάζει τα 90 χρόνια από τα εγκαίνια του Φράγματος του Μαραθώνα, το γεγονός που συνέβαλλε όσο κανένα άλλο στην υδροδότηση της Αττικής. Ένα μεγάλο έργο, πολύ σύγχρονο για την εποχή του, που περιελάμβανε και άλλα επιμέρους, συνοδευτικά έργα. Αυτή η έκθεση σηματοδοτεί και το πρώτο άνοιγμα της ΕΥΔΑΠ στον πολιτισμό.
Ανοίγοντας τη τσάντα μου, βρήκα έναν σελιδοδείκτη. Εκεί ήταν η Μπίλιω. Δίπλα από το μήνυμά της («Γεια σου! Είμαι η Μπίλιω. Πάρε με μαζί σου στην έκθεση») υπήρχε ένα σημάδι σε σχήμα μαντηλιού, και όπως επισημάνθηκε, κάθε χάρτινος συνοδός έχει το δικό του σύμβολο: Μόλις βρούμε το σύμβολο αυτό στην έκθεση, θα βρούμε και το πού συνέβαλλε ο συνοδός μας. Επόμενη αποστολή λοιπόν, να βρούμε την Μπίλιω.
Μέχρι τότε όμως, ας μάθουμε γιατί είναι σημαντικό αυτό το έργο:
Ήταν 25 Οκτωβρίου 1929 όταν το Φράγμα του Μαραθώνα εγκαινιάστηκε. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1926, με το προσφυγικό ζήτημα να καθιστά αδήριτη την ανάγκη να οργανωθεί το δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, έργο που ανέλαβε η αμερικανική εταιρεία Ulen («Γιούλεν» και όχι «Ούλεν» που μάθαμε κάποιοι από εμάς στο σχολείο).
Το Φράγμα του Μαραθώνα είναι το μοναδικό φράγμα στον κόσμο που είναι εξ ολοκλήρου επενδυμένο με Πεντελικό μάρμαρο, όμοιο με το μάρμαρο που κατασκευάστηκε ο Παρθενώνας.
ΜΠΟΓΙΑΤΙ. ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΣΗΡΑΓΓΑΣ ΜΠΟΓΙΑΤΙΟΥ
Τα σχέδια, οι εικόνες από την αρχή της κατασκευής αλλά και εμβόλιμες πληροφορίες για τις διάφορες φάσεις της κατασκευής του Φράγματος, ανήκουν στην πρώτη ενότητα της έκθεσης.
Από τη Λίμνη του Μαραθώνα το νερό μεταφέρεται μέσω της Σήραγγας του Μπογιατίου στο Γαλάτσι, όπου η Ulen διατηρούσε την κεντρική υδαταποθήκη. Η Σήραγγα Μπογιατίου, το μεγαλύτερο και πολυπλοκότερο έργο του προγράμματος, εκτείνεται 13,4 χιλιόμετρα και χρειάστηκαν 4,5 χρόνια κατασκευής αντί για 8, όπως ήταν υπολογισμένο. Η άμεση ολοκλήρωση του έργου οφείλεται στο ότι δούλευαν όλο το 24ωρο με βάρδιες 450 εργάτες.
Συνολικά, περισσότεροι από 3000 άνθρωποι συνέβαλλαν στο συνολικό έργο, με τη συντριπτική πλειονότητα αυτών να είναι ανειδίκευτοι εργάτες: Στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’20 δεν είχαν πραγματοποιηθεί ποτέ τέτοια έργα, γι’ αυτό και ήρθαν αρκετοί ειδικοί επιστήμονες από το εξωτερικό για να εκπαιδεύσουν τους εργάτες.
Περίπου 1000 από αυτούς, δηλαδή το 1/3 του συνόλου του εργατών, βρήκαν στέγη στους οικισμούς της Ulen, που ήταν εντός της περιοχής του Μαραθώνα. Εκεί ζούσαν με τις οικογένειές τους, ενώ επίσης τους παρέχονταν ιατρική περίθαλψη. Σε αυτούς τους ανθρώπους αφιερώνεται η επόμενη ενότητα της έκθεσης, όπου εκεί βλέπουμε φωτογραφίες των εργατών επί τω έργω, αλλά και προσωπικά τους αντικείμενα.
Κάπου εκεί, βρήκα και την Μπίλιω. Όπως γράφει στο πίσω μέρος του σελιδοδείκτη, «η Μπίλιω είναι φανταστικός χαρακτήρας. Είναι παιδί βοσκών από τον Μαραθώνα, γέννημα θρέμμα Αρβανίτισσα. Δουλεύει στο εργοτάξιο συλλέγοντας πέτρες μικρού μεγέθους για το χτίσιμο του Φράγματος».
Κι όπως μαθαίνουμε παρακάτω, «Δεν υπάρχουν πολλές γυναίκες στο έργο. Εκτός από εμάς, τις εργάτριες, θα βρεις μερικές νοσοκόμες, λίγες ακόμα που δουλεύουν στον Οικισμό, α! και τις γραμματείς και τις στενογράφους στα κεντρικά της Εταιρείας, στην Αθήνα».
ΜΑΡΑΘΩΝΑΣ. ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ. ΣΤΗ ΒΑΣΗ ΤΟΥ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ-ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ
ΜΑΡΑΘΩΝΑΣ. ΟΙ ΚΑΛΕΣΜΕΝΟΙ ΣΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ
ΕΡΓΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΜΕΝ (ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΑ ΝΕΡΟΥ), ΓΑΛΑΤΣΙ
Πώς όμως έχουμε τόσο εκτενές φωτογραφικό -και όχι μόνο- υλικό από την καθημερινότητα των εργατών στο έργο; Στους ανθρώπους που εργάστηκαν στην καταγραφή και τη διατήρηση πάνω από 2.530 αρνητικών και φωτογραφιών, όπως και 2.600 τεχνικών σχεδίων, είναι αφιερωμένη η επόμενη ενότητα της έκθεσης. Χάρη σε αυτούς, το Ιστορικό Αρχείο της ΕΥΔΑΠ έχει τη δυνατότητα σήμερα να κάνει άνοιγμα στο κοινό.
Στο τέλος της έκθεσης, υπάρχει μία προβολή βουβής ταινίας, όπου παρουσιάζονται σκηνές από την κατασκευή και τα εγκαίνια του Φράγματος. Με αυτές τις εικόνες, ό,τι είδαμε πιο πριν στην έκθεση, «δένεται» και αποκτά μορφή μπροστά στα μάτια μας.
Στην έξοδο, μία εντυπωσιακή εγκατάσταση με μικρούς πίδακες νερού μας υποδέχεται και μας αποχαιρετά από την έκθεση. Από την έκθεση που εστιάζει περισσότερο στους ανθρώπους πίσω από τις συμφωνίες, τα σχέδια, την υλοποίηση του έργου αλλά και τη διατήρηση της μνήμης του.
