Ας αρχίσουμε από τα στοιχεία. Στοιχείο πρώτο: Η έλλειψη νερού θα μπορούσε να επηρεάσει περίπου πέντε δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως μέχρι το 2050, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Στοιχείο δεύτερο: Στις αρχές Δεκεμβρίου το Χρηματιστήριο του Σικάγου ξεκίνησε να εμπορεύεται το νερό. Οπως τον χρυσό ή το πετρέλαιο. Βλέπουμε όλοι πώς μπορεί να συνδέονται αυτά τα δύο στοιχεία;
Η ιδέα δεν είναι καινούργια. Ηδη εδώ και δύο χρόνια τίθεται σταδιακά σε εφαρμογή. Ομως στις 7 Δεκεμβρίου στη Γουόλ Στριτ έγινε η πρώτη μεγάλη αγορά δικαιωμάτων χρήσης νερού, με συμβόλαια ύψους 1,1 δισ. δολαρίων που συνδέονται με τις τιμές του νερού στην Καλιφόρνια. Η απειλή για ένα μέλλον όπου το νερό δεν είναι άμεσα διαθέσιμο είναι ιδιαίτερα έντονη σε αυτή την αμερικανική πολιτεία, όπου οι θερμοκρασίες ρεκόρ και οι μεγάλες πυρκαγιές έχουν προκαλέσει τα τελευταία χρόνια, μεγάλες ζημιές. Η κλιματική αλλαγή είναι γεγονός και η Γουόλ Στριτ, διαβάζοντας πάντα από τους πρώτους τα μηνύματα των καιρών, έσπευσε να αρχίσει τη διαπραγμάτευση συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης για την παροχή νερού.
Ενα συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης είναι μια συμφωνία για αγορά ή πώληση ενός πόρου, όπως το νερό, σε μια συγκεκριμένη στιγμή στο μέλλον σε συμφωνημένη τιμή. Ιστορικά, τα μελλοντικά συμβόλαια έχουν γίνει για αγαθά όπως το πετρέλαιο, τα πολύτιμα μέταλλα ή τα τρόφιμα. Το Χρηματιστήριο του Σικάγο είναι το μεγαλύτερο χρηματιστήριο μελλοντικής εκπλήρωσης στον κόσμο και εκεί ξεκίνησε η δυνατότητα διαπραγμάτευσης συμβάσεων για την αγορά νερού της Καλιφόρνια.
Κάθε συμβόλαιο αντιπροσωπεύει την ποσότητα νερού που χρειάζεται για να καλύψει ένα στρέμμα σε ύψος περίπου 30 εκατοστών. «Με σχεδόν τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού να αναμένεται να αντιμετωπίσουν έλλειψη νερού τα επόμενα χρόνια, η λειψυδρία αποτελεί αυξανόμενο κίνδυνο για επιχειρήσεις και κοινότητες σε όλο τον κόσμο», εξηγεί ο Τιμ Μακόρτ, παγκόσμιος επικεφαλής του δείκτη μετοχών και των εναλλακτικών επενδυτικών προϊόντων στο χρηματιστήριο του Σικάγου. «Η κλιματική αλλαγή, η ξηρασία, η αύξηση του πληθυσμού και η ρύπανση είναι πιθανό να καταστήσουν τα ζητήματα λειψυδρίας και την τιμολόγηση ένα καυτό θέμα για τα επόμενα χρόνια», δηλώνει ο διευθύνων σύμβουλος και αναλυτής της RBC Capital Markets Ντιν Ντρέι στο πρακτορείο Bloomberg.
Προειδοποιήσεις για λειψυδρία
Η αλήθεια είναι ότι οι ειδικοί για το κλίμα προειδοποιούν εδώ και καιρό ότι οι εντάσεις θα αυξάνονται σε όλο τον κόσμο λόγω της λειψυδρίας. Η ανάγκη για υδάτινους πόρους πρέπει να εξισορροπηθεί μεταξύ του εφοδιασμού των νοικοκυριών, της παραγωγής ενέργειας και της άρδευσης των καλλιεργειών για την παραγωγή τροφίμων. Εάν αυτό δεν γίνει ισορροπημένα, ελλοχεύουν οι πόλεμοι για το νερό.
Εκείνοι που υποστηρίζουν την εισαγωγή των υδάτινων πόρων σε συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης υποστηρίζουν ότι αυτό μπορεί να συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη διαχείριση προσφοράς και ζήτησης και ότι η αγορά τέτοιων συμβολαίων κυρίως από αγροτικές επιχειρήσεις θα βοηθήσει μειώνοντας το κόστος και, τελικά, βοηθώντας τους καταναλωτές.
Υπάρχει όμως και η αντίθετη άποψη. Και προέρχεται από τον Πέδρο Αρόχο, τον ειδικό εισηγητή του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα της πρόσβασης σε πόσιμο νερό και συνθήκες υγιεινής. Ο οποίος εξέφρασε την ανησυχία του διεθνούς οργανισμού για το εμπόριο δικαιωμάτων χρήσης υδάτινων πόρων, θεωρώντας ότι κάτι τέτοιο θα προκαλέσει φαινόμενα κερδοσκοπίας από εκείνους που θα το διακινούν τα δικαιώματα όπως το κάνουν με τον χρυσό και το πετρέλαιο. «Δεν μπορείς να βάλεις μια τιμή στο νερό όπως σε άλλα εμπορεύσιμα προϊόντα», δήλωσε ο ισπανός πρώην βουλευτής. «Το νερό ανήκει στους πάντες και αποτελεί δημόσιο αγαθό. Αφορά προϋπόθεση για τη ζωή και άπτεται στις ζωές όλων, καθώς είναι βασικό συστατικό της δημόσιας υγείας», πρόσθεσε τονίζοντας τη σημασία της πρόσβασης όλων σε υδάτινους πόρους.
Φούσκα το 2008
«Ηδη αυτή η πρόσβαση απειλείται για όλο και περισσότερους ανθρώπους, λόγω της αυξημένης ζήτησης αλλά και της σοβαρής μόλυνσης από τη γεωργία και τις εξορύξεις, μέσα στο πλαίσιο μάλιστα των σοβαρών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής», ανέφερε θυμίζοντας τη φούσκα που προκάλεσαν οι κερδοσκόποι στην αγορά τροφίμων το 2008. «Ετσι, είναι πολύ μεγάλος ο κίνδυνος οι μεγάλοι παίκτες στη γεωργία και τη βιομηχανία να αγοράσουν και να εκμεταλλευθούν για τα συμφέροντά τους δικαιώματα χρήσης νερού, κάτι που θα έχει πολύ σοβαρές συνέπειες σε ευάλωτους τομείς της οικονομίας όπως οι μικροί αγρότες», τόνισε ο Αρόχο.
«Το νερό αποτελεί ουσιώδη πηγή για την οικονομία, για όλους, όμως η αξία του νερού είναι μεγαλύτερη. Αποτελεί αξία για την κοινωνία μας, κάτι που η λογική της αγοράς δεν αναγνωρίζει και έτσι, δεν μπορεί να διαχειριστεί επαρκώς». «Αυτό που βλέπουμε είναι μια κυνική προσπάθεια να δημιουργήσουμε ένα καζίνο στοιχημάτων, ώστε μερικοί άνθρωποι να βγάλουν λεφτά από άλλους που υποφέρουν», δηλώνει και ο Μπασάβ Σεν, διευθυντής του προγράμματος δικαιοσύνης για το κλίμα στο Ινστιτούτο Μελετών Πολιτικής. «Η πρώτη μου αντίδραση όταν το είδα αυτό ήταν τρόμος, όμως είναι κάτι που παρακολουθούμε να διαμορφώνεται εδώ και αρκετό καιρό».
Ομως ο τροχός έχει τεθεί σε κίνηση και το πιο πιθανό είναι ότι η τάση θα συνεχισθεί και θα έρθει και στην Ευρώπη. «Θεωρητικά, πρόκειται για έναν τρόπο να δημιουργήσεις κίνητρα στους ανθρώπους ώστε να κάνουν πιο αποτελεσματική χρήση του νερού», λέει ο Γκονζάλο Ντελακάμαρα, διευθυντής του κέντρου Imdea για τη Διαχείριση Νερού, οικονομολόγος που συμβουλεύει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. «Επίσης, είναι χρήσιμο διότι εξασφαλίζει ότι το νερό που είναι απαραίτητο θα φτάσει εκεί που χρειάζεται. Αυτά τα δικαιώματα νερού μπορεί να γίνουν εργαλείο για την προστασία του περιβάλλοντος, εάν χρησιμοποιηθούν σωστά, κάτι που όμως δεν συμβαίνει πάντα», προσθέτει, φέροντας ως παράδειγμα υποθέσεις που προκάλεσαν σάλο στην Αυστραλία και τη Χιλή, όπου η αγροτική ανάπτυξη τέθηκε σε προτεραιότητα έναντι της προστασίας του περιβάλλοντος. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι στην κοιλάδα Κοπιαπό στη βόρεια Χιλή, πουλήθηκαν περισσότερα δικαιώματα χρήσης νερού από τις υδάτινες ποσότητες που υπήρχαν στην κοιλάδα.