Η ιδιωτικοποίηση του νερού στη χώρα μας βρίσκεται διαρκώς στην πολιτική ατζέντα μετά το 2010 και την υπογραφή του 1ου Μνημονίου, ενώ σήμερα επανέρχεται από την πίσω πόρτα μέσω της ιδιωτικοποίησης του ΕΥΣ.
Σύμφωνα με τους συνδικαλιστές στον τομέα της ύδρευσης, εάν τελικά υλοποιηθεί η παραχώρηση του ΕΥΣ, θα αποτελέσει έγκλημα και μεγάλο σφάλμα της κυβέρνησης η οποία, μέσω του υπουργού Υποδομών, Κώστα Καραμανλή, υποστηρίζει ότι η ΕΥΔΑΠ δεν ιδιωτικοποιείται και υπεραμύνεται της ΣΔΙΤ που δρομολογείται για τη συντήρηση του δικτύου υδροδότησης. Ισχυρίζεται δε ότι μέσω της ΣΔΙΤ εξασφαλίζεται ότι το νερό δεν θα ακριβύνει, καθώς μπορούν να επιτευχθούν ανταγωνιστικές τιμές στον τομέα της συντήρησης.
Το ατομικό δικαίωμα
Μπλόκο στην ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ βάζουν αποφάσεις του ΣτΕ όπως η 1906/2014, σύμφωνα με την οποία η αβεβαιότητα που θα προκαλούσε η ιδιωτικοποίηση ως προς τη συνέχεια της παροχής προσιτών υπηρεσιών κοινής ωφελείας με αυτόν τον βαθμό αναγκαιότητας, όπως η υπηρεσία ύδρευσης και αποχέτευσης, έρχεται σε αντίθεση με το άρθρο 21 του Συντάγματος, με το οποίο κατοχυρώνεται το ατομικό δικαίωμα στην προστασία της υγείας. Ομως η ιδιωτικοποίηση του ΕΥΣ (το οποίο αποτελεί ξεχωριστό τμήμα της εταιρείας) έρχεται να τις παρακάμψει.
Κι όλα αυτά την ίδια ώρα που, όπως είπε ο δημοσιογράφος-συντονιστής της συνέντευξης Τύπου, Γιώργος Αυγερόπουλος, σε προηγμένες οικονομικά χώρες της Δυτικής Ευρώπης όπως η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, όλο και περισσότερες πόλεις επιστρέφουν στο μοντέλο δημόσιου ελέγχου των υδάτων έπειτα από την κατά γενική ομολογία αποτυχία των ιδιωτικοποιήσεων. Θυμίζουμε ότι ο Γ. Αυγερόπουλος υπογράφει την ταινία «Μέχρι την τελευταία σταγόνα» που αναφέρεται στον μυστικό πόλεμο του νερού στην Ευρώπη.
Πρώτος τοποθετήθηκε ο Ηλίας Κορλός, πρόεδρος της ΟΜΕ-ΕΥΔΑΠ. Σύμφωνα με τον κ. Κορλό, η ιδιωτικοποίηση του ΕΥΣ, που εκτείνεται σε τέσσερις νομούς (Αιτωλοακαρνανίας, Φωκίδας, Βοιωτίας και Αττικής) και περιλαμβάνει τα φράγματα του Μόρνου, του Ευήνου, τη λίμνη Υλίκη, αντλιοστάσια και το κανάλι με το οποίο το νερό έρχεται στην Αθήνα, είναι χειρότερη εξέλιξη από την ιδιωτικοποίηση της ίδιας της ΕΥΔΑΠ.
«Η εταιρεία θα εισπράττει τις απαιτήσεις του εργολάβου από τον πολίτη. Σε όποια χώρα μπήκε ιδιώτης στον κύκλο του νερού, ανέβηκε η τιμή και έπεσε η ποιότητα. Φανταστείτε τι προβλήματα θα προκαλούσε σήμερα εν μέσω πανδημίας…», είπε μεταξύ άλλων ο κ. Κορλός, αναφερόμενος ακόμη στα πρόσφατα ψηφίσματα κατά της ιδιωτικοποίησης από τον Δήμο Αθηναίων και την Περιφέρεια Αττικής.
Στη συνέχεια, ο πρόεδρος των εργαζόμενων της ΕΥΑΘ, Γιώργος Αρχοντόπουλος, επέστησε την προσοχή στον κίνδυνο οι δήμοι να βρεθούν όμηροι των ιδιωτών, καθώς στις συμβάσεις θα προβλέπονται συγκεκριμένοι στόχοι κατανάλωσης και ποσοστά κέρδους, ενώ μεγάλο κίνδυνο θεωρεί και την απώλεια της τεχνογνωσίας που θα περάσει σε πολυεθνικές και τις θυγατρικές τους, καθιστώντας το κράτος οιονεί όμηρο ακόμα και στο μελλοντικό ενδεχόμενο επανακρατικοποίησης.
ΣτΕ και Υπερταμείο
Ο δικηγόρος, Αλέξανδρος Σαριβαλάσης, ανέλυσε την απόφαση της ολομέλειας του ΣτΕ από το 2014 που διατηρεί τον δημόσιο χαρακτήρα της ΕΥΔΑΠ, όπως και τις αποφάσεις 1223 και 1224/2020 του Δ΄ τμήματος του ΣτΕ σχετικά με ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ που ουσιαστικά αναφέρονται στο πολύπλοκο καθεστώς από το οποίο διέπεται το συσταθέν μετά το τρίτο μνημόνιο Υπερταμείο. Όπως ορίζουν οι πιο πρόσφατες αποφάσεις (εκκρεμεί η Ολομέλεια), ο έλεγχος της ΕΥΔΑΠ από το Δημόσιο όχι απλώς με την άσκηση εποπτείας αλλά και διά του μετοχικού της κεφαλαίου είναι συνταγματικά επιβεβλημένος.
«Κατά συνέπεια, η αποξένωση από τον έλεγχο αυτό, με την αναγνώριση σε όργανα διεθνών οργανισμών αρμοδιοτήτων που περιορίζουν, έστω και εμμέσως, τον έλεγχο του Ελληνικού Δημοσίου επί της ΕΥΔΑΠ ΑΕ, όπως η αναγνώριση με τις διατάξεις του άρθρου 191 του ν. 4389/2016 στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας της εξουσίας να συναποφασίζουν με τον υπουργό Οικονομικών για την επιλογή των μελών του Εποπτικού Συμβουλίου, ειδικού συλλογικού οργάνου που διορίζει το Δ.Σ. της ΕΕΣΥΠ [κατέχουσας ήδη ποσοστό 50,003% του μετοχικού κεφαλαίου της ΕΥΔΑΠ Α.Ε.], επιτρέπεται μόνον υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 28 παρ. 2 του Συντάγματος», αναφέρεται μεταξύ άλλων στις αποφάσεις του Δ΄ Τμήματος του ΣτΕ.
«Ουσιαστικά το ΣτΕ λέει στο Υπερταμείο ότι έχετε μετοχές της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ, αλλά δεν μεταβιβάζονται. Ο σκοπός του Υπερταμείου δεν μπορεί να ξεπερνά το δικαίωμα της πρόσβασης στο δημόσιο αγαθό του νερού», επισήμανε η δικηγόρος Κατερίνα Γεωργιάδου, αναφέροντας ακόμη ότι η Δικαιοσύνη αναλαμβάνει ρόλο που δεν της αναλογεί και τον οποίο θα έπρεπε να έχει η Πολιτεία.
Η αποτυχία των ιδιωτικοποιήσεων
Σύμφωνα με έρευνα του διεθνούς think tank «Transnational Institute» από το 2015 («Here to stay: water remunicipalisation as a global trend»), 180 πόλεις και κοινότητες σε 25 χώρες, μεταξύ των οποίων το Μπουένος Αϊρες, το Γιοχάνεσμπουργκ, το Παρίσι, η Ακρα (Γκάνα), το Βερολίνο, η Λα Παθ, το Μαπούτο (πρωτεύουσα της Μοζαμβίκης) και η Κουάλα Λουμπούρ, επέστρεψαν στον δημόσιο έλεγχο τα συστήματα ύδρευσής τους από το 2000 και μετά. Περισσότερες από 100 πόλεις που προχώρησαν στην επανακρατικοποίηση προέρχονται από τις ΗΠΑ και τη Γαλλία, 14 από την Αφρική και 12 από τη Λατινική Αμερική.
Αποτελεί την έδρα ορισμένων από τις μεγαλύτερες πολυεθνικές στον τομέα της ύδρευσης παγκοσμίως. Το 1985 ιδιωτικοποιήθηκε το 77% του δικτύου ύδρευσης της χώρας. Το 2010 η δημόσια «Eau de Paris» ανέλαβε την ύδρευση της πρωτεύουσας με θετικά αποτελέσματα, αποτελώντας πρότυπο για άλλους γαλλικούς δήμους, ενώ αρκετοί δήμαρχοι χρησιμοποίησαν το συγκεκριμένο υπόδειγμα ζητώντας από τις ιδιωτικές εταιρείες να κατεβάσουν τις τιμές.
Οι ιδιωτικοποιήσεις σε Αγγλία και Ουαλία εντάθηκαν την περίοδο 1989-1993 και έφεραν αυξήσεις της τιμής του νερού 40% κατά μέσο όρο. Οι μεγάλες εταιρείες που ανέλαβαν τη διαχείριση λαμβάνουν φοροαπαλλαγές και συχνά δεν διαχειρίζονται υπεύθυνα τα αποθέματα. Πλέον, η κοινή γνώμη δείχνει να είναι υπέρ της επανακρατικοποίησης [59% υπέρ (ινστιτούτο YouGov-2017) και 50% υπέρ έναντι 25% κατά (YouGov-2019)].
Το μεγαλύτερο κομμάτι της ύδρευσης ανήκει σε δημόσιους φορείς. Η ύδρευση του Βερολίνου ξεκίνησε να ιδιωτικοποιείται το 1995 για να επιστρέψει υπό δημόσιο έλεγχο το 2014. Το διάστημα της ιδιωτικοποίησης η μέση τιμή του νερού ανέβηκε κατά 30% και από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 ξεκίνησαν να δραστηριοποιούνται κινήματα που ζητούσαν την επιστροφή του στον δημόσιο έλεγχο. Το παράδειγμα του Βερολίνου ακολουθούν κι άλλοι δήμοι ύστερα από δύο δεκαετίες ιδιωτικοποιήσεων και την πίεση κινημάτων.
Σε δημοψήφισμα του 2011 το 95% τάχθηκε κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού.
Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα ιδιωτικοποιήσεων σε μεγάλες πόλεις όπως η Ατλάντα στην Πολιτεία της Τζόρτζια. Η ύδρευση ιδιωτικοποιήθηκε το 1998 με συμβόλαιο παραχώρησης 20 ετών το οποίο όμως διακόπηκε το 2002 λόγω χαμηλής ποιότητας και ζητημάτων κακοδιαχείρισης. Στο χτυπημένο εδώ και πολλά χρόνια από την αποβιομηχάνιση και την οικονομική κρίση Ντιτρόιτ στο Μίσιγκαν η ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης οδήγησε το 2014 σε χιλιάδες αποκοπές νερού σε πολίτες, που έκαναν τον γύρο του κόσμου, αναγκάζοντας τον ΟΗΕ να παρέμβει καθώς η πρόσβαση στο νερό αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Αρκετές ακόμα πόλεις, όπως το Στόκτον της Καλιφόρνιας με 300.000 κατοίκους, μετά την αποτυχία του «πειράματος» μεταξύ 2003 και 2007, επέστρεψαν στον δημόσιο έλεγχο.
