Mια ακόμη μεγάλη νίκη του κινήματος κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού και της Πρωτοβουλίας για τη Διασφάλιση της Δημόσιας Διαχείρισης του Νερού επισφραγίζεται με νέα απόφαση της μείζονος σύνθεσης του Δ’ Τμήματος του ΣτΕ που έρχεται σε «φυσική» συνέχεια των προηγούμενων τριών σημαντικών αποφάσεών του για το ζήτημα, κατοχυρώνει το νερό ως δημόσιο αγαθό και απλώνει δίχτυ νομικής προστασίας από την άμεση και έμμεση ιδιωτικοποίησή του.
Με την τελευταία απόφασή του το ΣτΕ ακύρωσε την ανάθεση σε ιδιώτες του Εξωτερικού Υδροδοτικού Συστήματος της Αττικής (ΕΥΣ), του μεγαλύτερου υδροδοτικού συστήματος της χώρας και ενός από τα πιο εκτεταμένα και πολύπλοκα υδροδοτικά συστήματα της Ευρώπης, που εκτείνεται σε τέσσερις νομούς σε μήκος 495 χιλιομέτρων και εξυπηρετεί περίπου τον μισό πληθυσμό της χώρας.
Αποτελείται από το σύνολο των διαχειριζόμενων υδατικών πόρων, δηλαδή από ποταμούς που καταλήγουν σε τρεις τεχνητές λίμνες (Εύηνου, Μόρνου και Μαραθώνα), μία φυσική λίμνη (Υλίκης), τις γεωτρήσεις και τις υποδομές μεταφοράς του νερού που το φέρνουν στις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού. Κατά μήκος του συστήματος υπάρχουν έξι υδροηλεκτρικά εργοστάσια.
Μέχρι σήμερα, το Δημόσιο έχει την κυριότητα των ποταμών, λιμνών, ταμιευτήρων και του ΕΥΣ και η ΕΥΔΑΠ έχει τη χρήση και τη λειτουργία του συστήματος. Το 2014, έπειτα από προσφυγές πολιτών και συνδικαλιστικών φορέων, εκδόθηκε απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ (1906/2014) σύμφωνα με την οποία το 50%+1 των μετοχών των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ θα ανήκει πάντα στον έλεγχο του Δημοσίου.
Το 2016, επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και κατόπιν απαίτησης δανειστών και μνημονίων, οι κρατικές ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ μεταβιβάστηκαν στο Υπερταμείο (Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας), με νόμο που προέβλεπε «ότι η μεταβίβαση στο Υπερταμείο γίνεται με την επιφύλαξη των περιορισμών του Συντάγματος και των αποφάσεων της Δικαιοσύνης».
Η προσφυγή
Ακολούθησε νέα προσφυγή στο ΣτΕ πολιτών και φορέων, που είχε αποτέλεσμα την έκδοση σχεδόν ομόφωνων αποφάσεων της Ολομέλειας του ΣτΕ με αριθμούς 190-191 (4/2/2022), σύμφωνα με τις οποίες η μεταβίβαση στο Υπερταμείο ήταν αντισυνταγματική, καθώς έχει σκοπό το κέρδος σε βάρος της ποιότητας και της προσιτής τιμής των λειτουργικών υπηρεσιών (ΕΥΔΑΠ-ΕΥΑΘ). Με τις αποφάσεις αυτές το ΣτΕ διέταξε την έξοδο ΕΥΔΑΠ-ΕΥΑΘ από το Υπερταμείο, κρίνοντας τον χαρακτήρα του Υπερταμείου ως ασύμβατο με το κοινό αγαθό.
Ωστόσο, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας δεν συμμορφώθηκε με αυτές τις αποφάσεις του ΣτΕ και με τον νόμο 4964/2022 (άρθρα 114-115) άφησε τις μετοχές στο Υπερταμείο. Η ίδια είχε ξεκινήσει από το 2020 τη διαδικασία προκειμένου να παραχωρήσει σε ιδιώτες με Σύμπραξη Δημοσίου – Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) τη συντήρηση, λειτουργία, επισκευή και αποκατάσταση του ΕΥΣ.
Πρόσφατα, το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών προκήρυξε διεθνή διαγωνισμό με ΣΔΙΤ, θέτοντας εκτός την ΕΥΔΑΠ που από την ίδρυσή της είχε –άνευ οικονομικής επιβάρυνσης του Δημοσίου– όλες αυτές τις αρμοδιότητες για το ΕΥΣ.
Στον διαγωνισμό συμμετείχαν οι εταιρείες ΑΚΤΩΡ, ΙΝΤΡΑΚΑΤ-ΤΕΡΝΑ και ΜΗΧΑΝΙΚΗ, καταθέτοντας τις προσφορές τους. Το επόμενο βήμα –εφόσον δεν ακυρωνόταν η διαδικασία– θα ήταν η ανάδειξη του αναδόχου που θα συμμετάσχει στη ΣΔΙΤ, ο οποίος προβλεπόταν να εγκατασταθεί στο ΕΥΣ από 1/1/2025 με χρονικό διάστημα παραχώρησης τα 20 χρόνια.
Στις 10/5/2022 εκδικάστηκε στο ΣτΕ προσφυγή εργαζομένων της ΕΥΔΑΠ αλλά και πολιτών για την ακύρωση του διαγωνισμού και κατά διοικητικών αποφάσεων του νόμου 4812/2021 (άρθρο114). Επί της προσφυγής αυτής εκδόθηκε η ομόφωνη (7 δικαστές) τελευταία απόφαση του ΣτΕ (1886/2022) που αποδέχεται το έννομο δημόσιο συμφέρον.
Με την απόφασή του το ΣτΕ δέχεται ότι:
● Η παροχή ύδρευσης είναι ένα ενιαίο σύστημα από τις πηγές μέχρι τις βρύσες και ότι η ΕΥΔΑΠ ΑΕ και η Εταιρεία Παγίων ΕΥΔΑΠ ΝΠΔΔ «αποτελούν ενιαίο λειτουργικό σύστημα».
● Το ως άνω «ενιαίο λειτουργικό σύστημα» πληροί τους όρους του Συντάγματος, όπως αυτοί ερμηνεύθηκαν από τις Ολομέλεια ΣτΕ (αποφάσεις 1906/2014 και 190/2022), δεδομένου ότι αφενός η Εταιρεία Παγίων ΕΥΔΑΠ αποτελεί Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου και αφετέρου η ΕΥΔΑΠ ελέγχεται από το Δημόσιο διά της κατοχής της πλειοψηφίας τουλάχιστον του μετοχικού κεφαλαίου.
● Η έννοια του άρθρου 114 του νόμου 4812/2021, «κατά τη σύμφωνη προς το Σύνταγμα ερμηνεία», όπως και του νόμου περί ΣΔΙΤ (3389/2005), είναι ότι η παραχώρηση με ΣΔΙΤ είναι επιτρεπτή μόνο για την εκτέλεση «συγκεκριμένου κάθε φορά έργου ή την παροχή συγκεκριμένης υπηρεσίας» και όχι, όπως εν προκειμένω, «για την εν γένει συντήρηση και λειτουργία του ΕΥΣ στο σύνολό του που αποσκοπεί στην αδιάλειπτη παροχή υπηρεσιών ύδατος» το οποίο έχει κριθεί από προηγούμενες αποφάσεις της Ολομέλειας ΣτΕ ότι αποτελεί «Δημόσιο Αγαθό».
Θεσμική εκτροπή
Επί της ουσίας, η τελευταία απόφαση του ΣτΕ ακύρωσε όλες τις πράξεις (προκήρυξη, απόφαση υπουργού Υποδομών, απόφαση διυπουργικής επιτροπής) ως παράνομες για παραβίαση των ίδιων των νόμων (και όχι λόγω αντίθεσης των νόμων στο Σύνταγμα) από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, γεγονός που συνιστά θεσμική εκτροπή.
Συνεπώς, η απόφαση του ΣτΕ δεν κάνει λόγο για αντισυνταγματικότητα, αλλά για παραβίαση της υπάρχουσας νομοθεσίας και έτσι δεν απαιτείται η παραπομπή της υπόθεσης στην Ολομέλεια του ΣτΕ για οριστική κρίση, όπως συμβαίνει όταν ένα Τμήμα του κρίνει έναν νόμο αντισυνταγματικό.
