Η Ιδιωτικοποίηση, το Νερό ως εμπόρευμα και η προσβασιμότητα στο πόσιμο Νερό
Από αρχαιοτάτων χρόνων γίνονταν μάχες για την προσβασιμότητα στο νερό. Σχεδόν το σύνολο των πολιτισμών αναπτύχθηκαν σε περιοχές κοντά στις πηγές καθαρού νερού. Ενώ προϊόντος του χρόνου, έγιναν τεράστια έργα για την πρόσβαση σε επαρκείς ποσότητες πόσιμου νερού ώστε να μπορεί να στηριχτεί το αστικό μοντέλο ανάπτυξης που όλοι γνωρίζουμε και στο οποίο ζούμε. Η Αττική είναι χαρακτηριστική από αυτή την άποψη.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο επόμενος Παγκόσμιος Πόλεμος θα γίνει ακριβώς για τον έλεγχο του νερού. Θα είναι ο Πόλεμος του Νερού. Ενώ στους πρόσφατους πόλεμους στο Ιράκ, στη Συρία, στις εμφύλιες συρράξεις στην Ινδία, στον πόλεμο των Ισραηλινών ενάντια στους Παλαιστινίους είναι όχι σπάνιες πρακτικές και αναφορές για τη χρήση, άμεσα ή ως παρεπόμενη συνέπεια, του νερού ως όπλου, με αποτελέσματα επικίνδυνα για τους λαούς.
Παράλληλα είναι τεράστιες οι επενδύσεις που γίνονται από ιδιωτικά κεφάλαια ή και κράτη σε αρδεύσιμη γη, κυρίως στην αμερικανική και στην αφρικανική ήπειρο. Υπολογίζεται ότι τα τελευταία χρόνια έχουν αγοραστεί τεράστιες τέτοιες εκτάσεις, μεγαλύτερες από την έκταση της Γαλλίας.
Ταυτόχρονα τα διεθνή ιδιωτικά κεφάλαια που προσανατολίζονται στη διαχείριση των υδατικών ή και διατροφικών πόρων, με όχημα τις στρατιωτικές αλλά και οικονομικές, εσχάτως, επεμβάσεις των διεθνών τοκογλυφικών οργανισμών του ΔΝΤ, της Παγκοσμίας Τράπεζας αλλά και της ΕΕ πλέον, απαιτούν και δυστυχώς αποκτούν πολλές φορές, πλήρως ή μερικώς, τη διαχείριση των δικτύων ύδρευσης –αποχέτευσης σε πόλεις του πλανήτη. Δε θα σταθώ στην ομιλία μου σε άλλες δυσμενέστατες επιπτώσεις που έχει μια τέτοια εξέλιξη όπως στα οικονομικά μεγέθη των εταιριών, στα τιμολόγια, στο περιβάλλον, στην απασχόληση, στην τεχνογνωσία, στην κατάσταση των υποδομών, στην ποιότητα του πόσιμου νερού αλλά και των λυμάτων και άλλα. Θα αναφερθώ μόνο στις επιπτώσεις στην προσβασιμότητα των πολιτών στο πόσιμο νερό.
Παντού όπου υπήρξε τέτοια εξέλιξη, με διείσδυση ιδιωτικών κεφαλαίων στη διαχείριση των δικτύων, αυξήθηκε κατακόρυφα το ποσοστό του πληθυσμού που δεν είχε πλέον πρόσβαση σε επαρκείς ποσότητες καθαρού, πόσιμου νερού, καθώς και η ανισότητα στην πρόσβαση για όσους συνεχίζουν να έχουν πρόσβαση.
Είτε γιατί εφαρμόστηκε πολιτική διακοπών παροχών όπως στη Μ. Βρετανία όπου την εξαετία 1990-1995 αυξήθηκαν οι διακοπές υδροδότησης κατά 177%, είτε λόγω των απαιτήσεων του ΔΝΤ όπως στη Νικαράγουα όπου το 33% του πληθυσμού στερήθηκε της πρόσβασης, είτε λόγω της απαξίωσης υποδομών με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Τανζανία όπου το 98% του εναπομείναντος δικτύου μετά την ιδιωτικοποίηση του 2003 υδροδοτούσε μόνο πλούσιους, κόβοντας κάθε πρόσβαση στους φτωχούς, είτε λόγω τιμολογιακής πολιτικής με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Βολιβία όπου απαιτείτο ποσό ίσο με ένα ελάχιστο μηνιαίο μισθό για τη μηνιαία δαπάνη του λογαριασμού νερού είτε λόγω της επιλογής εκβιασμού των υδροδοτούμενων, όπως στο Γιοχανεσμπουργκ της Νοτίου Αφρικής όπου εφαρμόστηκε πρωτοποριακά τεχνολογία μετρητών προπληρωμένου νερού, είτε λόγω ιδεοληπτικών εφαρμογών της νεοφιλελεύθερης λογικής ότι τα πάντα είναι εμπόρευμα όπως στη Χιλή που έχει οδηγήσει στο χρηματιστήριο δικαιωμάτων νερού απαγορεύοντας ακόμα και το μάζεμα του νερού της βροχής ή θεωρώντας ιδιοκτησία και τις δυνητικές τροφοδοσίες των πηγών ή απαγορεύοντας ακόμα και τη φυσική προσέγγιση ανθρώπων σε λίμνες και ποτάμια.
Είναι χαρακτηριστική από αυτήν την άποψη η δολοφονία, πριν μερικές μέρες, της βραβευμένης οικολόγου ακτιβίστριας για το νερό Berta Cáceres (Μπέρτα Κάαθερες) από την Ονδούρα η οποία υπερασπίστηκε τον ποταμό Γκουαλκάρκε, στη βορειοδυτική Ονδούρα, αρνούμενη να απομακρυνθεί από αυτόν.
(Ανοίγοντας μια παρένθεση εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι σχεδόν σε όλες τις προαναφερθείσες περιπτώσεις, και όχι μόνο, εμπλέκονται οι γνωστές γαλλικές ιδιωτικές εταιρίες Suez και Veolia). Ενώ σημαντικά είναι και τα στοιχεία που ανέφερε και ο πρόεδρος του σωματείου της ΕΥΑΘ, ο Γιώργος Αρχοντόπουλος.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον οι προσπάθειες και οι αγώνες των πολιτών, των κινημάτων και των λαών έχουν σαν αποτέλεσμα την αναγνώριση από μέρους διεθνών οργανισμών του Νερού ως κοινωνικό αγαθό και τις υπηρεσίες ύδρευσης-αποχέτευσης ως ανθρώπινο δικαίωμα.
Πιο χαρακτηριστικές είναι:
- Η Συνθήκη «Ευρωπαϊκή Χάρτα για τις Υδάτινες Πηγές» του 2001, του Συμβουλίου της Ευρώπης, που σύμφωνα με το άρθρο 5 δεσμεύει τα ευρωπαϊκά κράτη, ότι “όλοι έχουν το δικαίωμα [πρόσβασης] σε μία επαρκή ποσότητα νερού για την εξυπηρέτηση των βασικών τους αναγκών
- Το Ψήφισμα 64/292 του 2010, της ΓΣ του ΟΗΕ, που αναγνώρισε “το δικαίωμα στο ασφαλές και καθαρό πόσιμο νερό και στην υγιεινή ως ανθρώπινο δικαίωμα ουσιώδες για την πλήρη απόλαυση της ζωής και όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων”.
- Η ομόφωνη απόφαση A/HRC/15/L.14 του 2010, του Συμβούλιου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που επιβεβαίωσε ότι “το ανθρώπινο δικαίωμα στο ασφαλές πόσιμο νερό και στην υγιεινή πηγάζει από το δικαίωμα σε ένα επαρκές βιωτικό επίπεδο και σχετίζεται άρρηκτα […] με το δικαίωμα στη ζωή και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια“).
Και ενώ λοιπόν, κινήματα νερού, συλλογικότητες για το δικαίωμα στο νερό ως κοινό αγαθό, πολιτικά κόμματα και άλλες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις αναπτύσσουν παγκοσμίως δραστηριότητα για την αναγνώριση αλλά και την κατοχύρωση της καθολικής, ατομικής και συλλογικής πρόσβασης στο πόσιμο νερό η ΕΥΔΑΠ των μνημονίων εντείνει την πολιτική των, χωρίς οικονομικά, κοινωνικά ή υγειονομικά κριτήρια, διακοπών υδροδότησης, ως εκβιασμό για την είσπραξη οφειλόμενων ποσών.
Σε μια πόλη όπου δεν υπάρχει καμία δημόσια βρύση ή άλλη πρόσβαση σε πόσιμο νερό και σε μια κοινωνία που πεινάει (κυριολεκτικά και όχι καθ’ υπερβολή) η διακοπή υδροδότησης οδηγεί αναγκαστικά σε αύξηση των οφειλόμενων ποσών και σε λαθραία υδροδότηση. Πολίτες της Αττικής στον 21ο αιώνα και σε ευρωπαϊκό έδαφος κινδυνεύουν να διψάσουν.
Αυτός που δε μπορεί να πληρώσει τη σχετικά χαμηλή τιμή για το πόσιμο νερό είναι σίγουρο ότι δε μπορεί να πληρώσει ούτε την προσαυξημένη με πρόστιμα, τέλη και τόκους οφειλή. Εφόσον δεν μπορεί να προμηθευτεί νερό από δημόσια βρύση, ούτε φυσικά να αγοράσει το από 1000 έως 3000 φορές πιο ακριβό εμφιαλωμένο νερό, αναγκαστικά οδηγείται στη, με κάθε τρόπο, λαθραία υδροληψία και καθίσταται παράνομος και ταπεινωμένος.
Θα ήθελα να διευκρινίσω ότι το ΣΕΚΕΣ δε μιλάει για γενική και αδιάκριτη μη διακοπή αλλά για τη μη διακοπή που διασφαλίζει το νερό ως ανθρώπινο δικαίωμα άρα την πρόσβαση στις απαραίτητες ποσότητες σε κάθε ανθρώπινο όν. Για τη μη διακοπή που αναγνωρίζει το νερό ως κοινωνικό αγαθό και άρα διασφαλίζει την απρόσκοπτη υδροδότηση δομών δημόσιας υγείας, παιδείας και πρόνοιας. Για τη μη διακοπή που επιτρέπει σε κοινωνικές ομάδες που δεν έχουν ενταχθεί τυπικά ή επιλέγουν άλλες μορφές οργάνωσης να έχουν την απαραίτητη πρόσβαση σε υπηρεσίες ύδρευσης-αποχέτευσης και άρα να θεσμοθετηθεί η δημιουργία υποδομών παροχής τέτοιων υπηρεσιών σε ομάδες όπως Ρομά, πρόσφυγες, μετανάστες, άστεγους κλπ.
Άποψή μας είναι ότι πρέπει να συνεχιστεί και ενταθεί η πολιτική των διακοπών στο εμπορικό νερό και στις περιπτώσεις όσων μπορούν και δεν πληρώνουν. Σε καμία όμως περίπτωση δε μπορεί να χρησιμοποιείται ως επιχείρημα ότι επειδή ανάμεσα σε αυτούς που δεν πληρώνουν υπάρχουν και οι μπαταχτσήδες «τι να κάνουμε, κόβουμε το νερό σε όλους».
Ή ότι δε μπορεί η ΕΥΔΑΠ να βρει και να ξεχωρίσει ποιος μπορεί και ποιος δε μπορεί να πληρώσει. Μπορεί δηλαδή η ΕΥΔΑΠ να στηρίξει ένα μηχανισμό διακοπών – επανασυνδέσεων, αφαιρέσεων μετρητών- επανατοποθετήσεων, λαθραίων υδροληψιών αλλά όχι εντοπισμού, όσων έχουν πραγματική ανάγκη;
Εάν το κράτος αντιμετωπίσει τους πολίτες με εμπιστοσύνη και η ίδια η ΕΥΔΑΠ και οι εργαζόμενοί της αντιμετωπίζουν το πόσιμο νερό ως κοινωνικό αγαθό και τις υπηρεσίες ύδρευσης-αποχέτευσης ως ανθρώπινο δικαίωμα θα αλλάξει και η συμπεριφορά των πολιτών.
Η διασφάλιση της προσβασιμότητας όλων στο πόσιμο νερό είναι η θεμελιώδης προϋπόθεση αναγνώρισης του νερού ως ανθρώπινου δικαιώματος και η πιο βασική ενέργεια έμπρακτης αντιμετώπισης του νερού ως κοινωνικό αγαθό και όχι ως εμπόρευμα. Είναι δε, η μέγιστη συμβολή στη διαρκή μάχη ενάντια στην ιδιωτικοποίηση, άμεση και έμμεση, των υπηρεσιών ύδρευσης-αποχέτευσης.
Η ΕΥΔΑΠ με την απόφαση 18757/11-02-2015 του ΔΣ, έχει, έστω και αδύναμα, διακηρύξει ότι δεν κάνει διακοπές υδροδότησης σε οικογένειες που βρίσκονται σε αποδεδειγμένα πλήρη οικονομική αδυναμία και με την απόφαση 18784/30-12-2015 του ΔΣ κάνει, έστω και διακηρυκτική, αναφορά στην ανάγκη παροχής μιας ελάχιστης δωρεάν ποσότητας νερού, υπό τη μορφή 100% έκπτωσης στην 1η κλίμακα του τιμολογίου της. Επειδή όμως αυτά δεν έχουν διευκρινιστεί και υλοποιηθεί όπως απαιτείται, πρέπει η διοίκηση, με τη συνδρομή της υπηρεσιακής πυραμίδας με άμεσα, αποφασιστικά και τολμηρά βήματα να καθορίσει με απλές και πειστικές διαδικασίες τους όρους αδιατάρακτης προσβασιμότητας στο πόσιμο νερό για τους οικονομικά, κοινωνικά και υγειονομικά αδύναμους πολίτες και ομάδες πολιτών.
Να προχωρήσει δηλαδή στην υλοποίηση της απόφασης Απόφαση 1906/2014 του ΣτΕ όχι μόνο ως προς την επιστροφή των μετοχών από το ΤΑΙΠΕΔ αλά και ως προς την υλοποίηση της διατύπωσης της απόφασης που αναφέρει ότι:
«Συνίστανται δε οι υπηρεσίες αυτές στην ύδρευση και στην αποχέτευση που είναι αναγκαίες για την υγιεινή διαβίωση και, ιδίως, στην παροχή του πόσιμου ύδατος, φυσικού αγαθού απαραίτητου για την επιβίωση που καθίσταται σπανιότερο συν τω χρόνω. Αβεβαιότητα ως προς τη συνέχεια της παροχής προσιτών υπηρεσιών κοινής ωφελείας με αυτόν τον βαθμό αναγκαιότητας δεν συγχωρείται από το άρθρο 5 του Συντάγματος, ειδικότερα δε από τη διάταξη της παραγράφου 5 που προσετέθη με το από 6.4.2001 Ψήφισμα της Ζ΄ Αναθεωρητικής Βουλής και κατοχυρώνει το δικαίωμα στην προστασία της υγείας, καθώς και από το άρθρο 21 παρ. 3 που ορίζει ότι το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών.”»
Παρατηρείστε, παρακαλώ, ότι το ΣτΕ δε μιλάει για ανυπαρξία ή διακοπή αυτών των υπηρεσιών αλλά ότι δε συγχωρείται καν αβεβαιότητα στην παροχή αυτών των υπηρεσιών.
Πρέπει η επιστημονική κοινότητα να θέσει στην προμετωπίδα της επιστημονικής έρευνας και εφαρμογής ευρεσιτεχνίες και τεχνολογίες σε αυτήν την κατεύθυνση και με αυτό το κριτήριο.
Τέλος πρέπει και οι συνδικαλιστικοί φορείς της ΕΥΔΑΠ με ενσυναίσθηση προς την κοινωνία που υποφέρει να σταθούν δίπλα της και να διασφαλίσουν την προσβασιμότητα όλων στο πόσιμο νερό δείχνοντας έμπρακτα πως οι εργαζόμενοι στον κύκλο του νερού δεν υπάρχουν απλά για να παίρνουν δήθεν υψηλούς μισθούς αλλά για να παράγουν, να διανέμουν, να παρέχουν και να διασφαλίζουν ως εργαζόμενοι αλλά και αγωνιζόμενοι, υψηλής ποιότητας υπηρεσίες ύδρευσης-αποχέτευσης. Να δείξουμε πρακτικά πως είμαστε κομμάτι της κοινωνίας, ώστε μαζί με την κοινωνία να υπερασπιστούμε το δημόσιο νερό και να κάνουμε την ΕΥΔΑΠ δημόσια.
