Μια συνέντευξη του Florian Diekmann στο ΣΠΗΓΚΕΛ (μετάφραση Άννα Μάλλιου)
Βέρνη, Οκτώβριος 2013: Ακτιβιστές που αγωνίζονται για την καθιέρωση του βασικού εισοδήματος πέταξαν μπροστά από το ελβετικό κοινοβούλιο 8.000.000 κέρματα των 5 εκατοστών του φράγκου
Το ραντεβού λοιπόν ορίστηκε: στις 5 του Ιούνη δύνανται οι Ελβετοί να θέσουν τις βάσεις για ένα βασικό εισόδημα άνευ όρων, μια ιδέα, που βρίσκεται στην κορυφή της ημερήσιας διάταξης στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Παρά το επίκαιρον και τη θέση του στη γενικότερη ευρωπαϊκή ατζέντα αναμένεται στην Ελβετία, εντός των επόμενων μηνών, να συζητηθεί πολύ εκατέρωθεν το εν λόγω εγχείρημα και να ειπωθούν τα υπέρ και τα κατά.
Το αξίωμα του βασικού εισοδήματος χωρίς την υποχρέωση αντιπαροχής έχει ως εξής: σε κάθε πολίτη, από τον ταλαίπωρο μέχρι τον εκατομμυριούχο, θα καταβάλλεται τακτικά ένα ποσό, χωρίς να υποχρεώνεται σε έλεγχο από τις διοικητικές αρχές αλλά και χωρίς να διέπεται αυτή η καταβολή σε χρήμα από την υποχρέωση αντιπαροχής. Επιπλέον δεν θα οφείλει να αποδεικνύει, έστω και εκ των υστέρων, ότι βρίσκεται στις λίστες εκείνων που αναζητούν μια θέση εργασίας, όπως γίνεται σήμερα.
Πίσω από την ελβετική πρωτοβουλία η οποία κατάφερε να οδηγήσει στην κατάθεση δημοψηφισματικής πρότασης, βρίσκεται ένα μέτωπο ποικίλων χρωμάτων, αποτελούμενο από κοινωνίες πολιτών σε Βασιλεία, Ζυρίχη, Βέρνη και τη δυτική Ελβετία. Ο πλέον διακεκριμένος εκπρόσωπός τους δεν είναι άλλος από τον 49χρονο Daniel Häni, συνιδιοκτήτης ενός πολιτιστικού κέντρου και κάποιου café στο πάλαι ποτέ τραπεζικό κέντρο στην καρδιά της Βασιλείας, εκεί όπου η μεγαλύτερη των συσπειρώσεων έχει και την έδρα της. Οι ομάδες πολιτών δρούσαν ανεξάρτητα σε μεγάλο βαθμό παρά την κοινή πρωτοβουλία, μας λέει ο Häni, ακόμη και στην πιο κρίσιμη φάση του εκλογικού αγώνα, τον οποίο και θέλουν να αρνούνται μόνο ανεπίσημα.
Ξανά και ξανά η πρωτοβουλία τραβάει την προσοχή του κοινού πάνω της με ακτιβισμούς όπως εκείνον του Οκτωβρίου 2013, όταν με τη συγκέντρωση περίπου 126.000 υπογραφών προς υποβολή δημοψηφισματικής πρότασης, οκτώ εκατομμύρια κέρματα των πέντε εκατοστών του φράγκου πετάχτηκαν από τους εμπνευστές του κινήματος στην ομοσπονδιακή πλατεία της Βέρνης.
Φωτογραφία της δράσης αυτής κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου για το δημοψήφισμα, πρόκειται για κοινό συγγραφικό έργο των Häni και του κατά 20 χρόνια νεότερου Γερμανού οικονομολόγου και φιλοσόφου Philip Kovce: “Τί λείπει λοιπόν, όταν όλα είναι εδώ;” Ανεπίσημα, οι δύο συγγραφείς και διά κοινής συνισταμένης ενεργούν για την πρωτοβουλία όσα και ένας υπουργός Εξωτερικών.
Kατά την υποδοχή που τους έκανε το SPIEGEL ONLINE στο Αμβούργο προς λήψη συνέντευξης παρουσιάστηκαν ως αδιαίρετο δρον δίδυμο. Από τη μια στέκει ο κάπως συνεσταλμένος Häni, ο οποίος διαλέγει τις λέξεις του με περίσκεψη και στις ερωτήσεις απαντά ευχαρίστως με αντερωτήσεις, από την άλλη ο επιχειρηματολογών με πάθος, κάνοντας χειρονομίες όσο μιλά Κovce , που επίσης με ευχαρίστηση εκθέτει ιστορικές και φιλοσοφικές αναφορές, και καθώς ενεργεί τους θεωρητικούς συσχετισμούς διακόπτεται ενίοτε από τον Häni ως εξής: ‘‘Μου επιτρέπεις να σε διακόψω, επειδή πάλι πλατιάζεις με τους ατέρμονους συλλογισμούς σου; ’’
Περιγραφή προσώπου:
Daniel Häni, 49 ετών, είναι επιχειρηματίας και συνιδρυτής του πολιτιστικού κέντρου και του café ‘‘κέντρο του επιχειρείν’’, όπως και συνεμπνευστής της λαϊκής πρωτοβουλίας ‘‘για ένα άνευ όρων βασικό εισόδημα’’. Τον Οκτώβριο του 2013 πέτυχε την υποβολή πρότασης στο Κοινοβούλιο.
Περιγραφή προσώπου:
Philip Kovce, 29 ετών, διεξάγει έρευνα εντός ακαδημαϊκού πλαισίου αποβλέπων στην έδρα της Φιλοσοφίας και από την ήδη κεκτημένη έδρα της Λαϊκής Οικονομίας του πανεπιστημίου του Witten/Herdecke. Είναι μέλος του “Think Tank 30” της λέσχης της Ρώμης και δραστηριοποιείται ως ελεύθερος επαγγελματίας-αρθρογράφος στη Ραδιοφωνία και τον Τύπο.
SPIEGEL ONLINE: Παρόλα αυτά γιατί χρειαζόμαστε ένα βασικό εισόδημα στο οποίο δεν αντιστοιχεί υποχρέωση προς αντιπαροχή;
Häni: Επειδή πολύ απλά, ό,τι χρειάζεται ένας άνθρωπος για να ζήσει, είναι αυτονόητο να το λαμβάνει ως παροχή άνευ αντιπαροχής. Ως κοινωνία δεν είναι δυνατόν να εξετάσουμε σοβαρά το ενδεχόμενο άρνησης των αναγκαίων προς το ζην.
SPIEGEL ONLINE: Μα δεν πρόκειται γι’ αυτήν την περίπτωση. Η Ελβετία και η Γερμανία διαθέτουν κοινωνικό κράτος, το οποίο είναι απολύτως ενεργό, γιατί ‘‘κανείς δεν πρέπει να πεινάει.’’ Όποιος δεν δύναται να εξασφαλίσει με ίδια μέσα τα απαραίτητα, δικαιούται κρατικής στήριξης με τη μορφή των κοινωνικών παροχών. Πού έγκειται το πρόβλημα;
Häni: Το πρόβλημα εντοπίζεται στον όρο ‘‘’όποιος με ίδια μέσα αδυνατεί’’. Μπορεί πράγματι να είναι διανοητικά-σ.σ. σαδιστικά- συναρπαστικό να δημιουργείς σετ προϋποθέσεων υπαγωγής στον Νόμο και ο πολίτης να έρχεται αντιμέτωπος με κάτι τέτοιο αλλά αυτό δεν μπορεί, μα τον Δία, να συμβαίνει όταν πρόκειται για την ίδια την ύπαρξη, έτσι δεν είναι;
Ο Daniel Häni και ο Philip Kovce δίδοντας τη συνέντευξη στο Αμβούργο: “To βασικό εισόδημα δεν αποτελεί ούτε κατασκευή αποστροφής προς την εργασία, ούτε στρέφεται κατά της απόδοσης, μάλιστα πρόκειται περί του αντιθέτου’’
Kovce: Ειδικά το φερόμενο γερμανικό σύστημα Hartz-IV περί αποκατάστασης του εργατικού δυναμικού, χορηγήσεως επιδόματος ανεργίας και λοιπών κοινωνικών παροχών, καταδεικνύει με τρόπο εντυπωσιακό που τελικά οδηγεί, αποκαλύπτοντας τον σκοπό: Ήδη η σταθερά επιφυλακτική εξέταση πλήρωσης των προϋποθέσεων χρείας είναι εξευτελιστική. Επί σκοπώ συντηρείται το ιδεολόγημα της καταναγκαστικής εργασίας, αφήνοντας του υπεύθυνους των προγραμμάτων τελείως αδιάφορους, μπροστά στην πραγματικότητα μιας εύρεσης θέσης εργασίας που να έχει νόημα. Η παροχή εργασίας προς εξασφάλιση και παρουσίαση εισοδήματος μέσω αυτής της γραφειοκρατικής διαδικασίας εκφυλίστηκε σε φετίχ. Το επικρατόν δόγμα ‘‘όποιος μπορεί, αυτός πρέπει’’ συντρίβει την ανθρώπινη νοημοσύνη με την άκρατη αιτιοκρατία του, γενόμενο θηλιά στο λαιμό και πόρτα που κλείνει με πάταγο στα μούτρα του αιτούντος κοινωνική προστασία. Το ορθόν είναι: όποιος δεν πρέπει, αυτός μπορεί.
SPIEGEL ONLINE: Αυτό δεν ταιριάζει καθόλου σε χώρες κοινωνικών παροχών όπως είναι η Ελβετία και η Γερμανία, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για το αίσθημα δικαιοσύνης της πλειονότητας των πολιτών.
Kovce: Nα το ξεκαθαρίσουμε για μία ακόμη φορά: To βασικό εισόδημα δεν αποτελεί ούτε κατασκευή αποστροφής προς την εργασία, ούτε στρέφεται κατά της απόδοσης, μάλιστα πρόκειται περί του αντιθέτου. Δυνάμεθα να γίνουμε ουσιαστικά παραγωγικοί, όταν η ύπαρξή μας είναι εξασφαλισμένη. Το έσοδο δεν αποτελεί βάση ζωής αλλά και βάση απόδοσης. Η εργασία μου βελτιώνεται περισσότερο, όσο εγώ δένομαι μαζί της. Όποιος δουλεύει μονάχα για να τα βγάλει πέρα, δεν ημπορεί να αναπτύξει πλήρως την απόδοσή του.
Häni: Για τον κόσμο της εργασίας του αύριο θα μεταβληθεί σε αδήριτη αναγκαιότητα ένα άνευ όρων βασικό εισόδημα. Το νόημα της ψηφιοποίησης είναι: ό,τι μπορεί να προκύψει μέσω υπολογισμών, θα διεκπεραιώνεται από Η/Υ και ρομπότς. Για τους ανθρώπους απομένουν ήδη μερικές παραδοσιακές θέσεις εργασίας. Θα πράτταμε έξοχα επ’ αυτού, εάν το προβλέπαμε.
SPIEGEL ONLINE: Η Hannah Arendt έγραφε ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’50 γι’ αυτό που εξαντλεί και ξεπερνά το επιχείρημα της εργασίας. Ήδη από τότε η θέση της δεν αποτελούσε νεωτερικότητα σύμφωνα με την οποία οι μοντέρνες τεχνολογίες κοστίζουν σε θέσεις εργασίας-στο πέρασμα το χρόνων έχει επανειλημμένα αναδιατυπωθεί-δεν πραγματώθηκε όμως ακόμη. Αντίθετα, αυτό που συνέβη με την έκρηξη των νέων τεχνολογιών είναι να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας.
Häni: Όμως αυτή τη φορά, το όλον υποδηλώνει ότι οδηγούμαστε στην πραγμάτωση της αρχικής θέσης. Ο επικεφαλής της Deutsche Telekom, Timothy Höttges εξήγησε προσφάτως με πάσα λεπτομέρεια πώς η ψηφιοποίηση πρόκειται να αλλάξει ολοκληρωτικά τον κόσμο της εργασίας – προβαίνοντας σε έκκληση ενός βασικού εισοδήματος. Ο Πρόεδρος του Δ.Σ. της SAP, Bernd Leukert μοιράζεται το σκεπτικό αυτής της ανάλυσης και προειδοποιεί μάλιστα για το ενδεχόμενο “διάλυσης της κοινωνίας”, εάν δεν θεσμοθετηθεί άμεσα το βασικό εισόδημα . Μια μελέτη για το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, εκτίμησε τις απώλειες θέσεων εργασίας στις βιομηχανικές χώρες έως το 2020 στα πέντε εκατομμύρια περίπου. Και ο Klaus Schwab, ιδρυτής του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, υποστηρίζει πως: ‘‘Υπάρχει ανάγκη λύσεων τέτοιων, που να εγγυώνται σε όλους ένα ελάχιστο εισόδημα. Είναι σαφές: Πρέπει να αναθεωρήσουμε πλήρως.’’
Γ.Σ. εργαζομένων της VW στο Kassel (Δεκέμβριος του 2015): H εργασία αποτελεί όντως μια ξεπερασμένη και εξαντλημένη πραγματικότητα για την κοινωνία της εργασίας συμπεριλαμβανομένων των συνδικάτων της;
SPIEGEL ONLINE: Υποστηρίζετε πως ο άνθρωπος έχει θεμελιώδες δικαίωμα στα χρειώδη. Στο βιβλίο σας, συχνά ομιλείτε περί «εξασφαλισμένης ύπαρξης» – οι Γερμανοί τουλάχιστον αναγνώστες αναπόφευκτα θα ανατρέχουν πιθανώς στο σύστημα Hartz IV, του οποίου οι παροχές αποτελούν το υπαρκτικό μίνιμουμ. Πόσο υψηλό κατά τη γνώμη σας θα πρέπει να είναι το βασικό εισόδημα;
Häni: Δεν επιτρέπουμε, ενσυνειδήτως, στην Ελβετία να ψηφίσουν οι πολίτες για κάποιο ποσό. Επί του παρόντος πρόκειται για απόφαση-πλαίσιο, επιλέγουμε κατεύθυνση. Κατά την άποψή μας, απαιτείται το ποσό των CHF 2.500. Στη Γερμανία, θα ισοδυναμούσε με το ποσόν των περίπου 1.500 ευρώ.
SPIEGEL ONLINE: Η Γερμανία καταβάλλει στους ενήλικες δέκτες της κοινωνικής πρόνοιας Hartz-IV, οι οποίοι δεν έχουν άλλους πόρους, το ποσόν των 500-550 ευρώ μηνιαίως κατά μέσο όρο, συμπεριλαμβανομένου του κόστους στέγασης. Η δική σας αποτίμηση περί υπαρκτικού μίνιμουμ είναι πολλαπλάσια της γερμανικής. Πιστεύετε ότι λειτουργεί η πολιτική της ετικέτας, επιδίδεστε ίσως σε ψευδεπίγραφη πολιτική;
Häni: Όχι, καθόλου. Θα πρέπει μονάχα να μπορείτε να κάνετε υπολογισμούς: Μια περίπτωση Hartz-IV κοστίζει πολύ περισσότερα χρήματα απ’ ότι τελικά παίρνει στο χέρι ο υποκείμενος στην κοινωνική πρόνοια. Μέτρα, επιτήρηση, διοικητικό μηχανισμό, και αν μη τι άλλο, ο εξευτελισμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και οι συνέπειες του μας στοιχίζουν πολύ ακριβότερα.
Kovce: Ένα βασικό εισόδημα οφείλει ‘‘να καθιστά δυνατή μια αξιοπρεπή ύπαρξη (Dasein) και να δημιουργεί τη δυνατότητα συμμετοχής στη δημόσια ζωή’’, έτσι περιγράφεται στο κείμενο που θα παραλάβουν οι πολίτες την ημέρα του δημοψηφίσματος. Παρόλα αυτά, τούτο δεν συνιστά το χρειώδες;
SPIEGEL ONLINE: Έτσι ορίζεται και το μίνιμουμ της ύπαρξης από το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας Hartz-IV. Τι το διαφορετικό επιδιώκετε εσείς; Αντιλαμβάνεστε κάτι άλλο ως μίνιμουμ αξιοπρεπούς διαβίωσης;
Kovce: Για εμάς υπάρχουν κάποια κριτήρια. Όχι στον καταναγκασμό εργασίας προς απόκτηση των μέσων διαβίωσης. Ναι, στην ελευθερία, να επιλέγει κάποιος το επάγγελμα που θα ασκήσει ανεξαρτήτως της παρεχόμενης υπηρεσίας-κεκτημένο εισόδημα άνευ της υποχρέωσης προς αντιπαροχή-.Ναι στον αποστιγματισμό της λεγόμενης άρνησης προς απόδοση. Αν μη τι άλλο, το βασικό εισόδημα άνευ όρων θα πρέπει να είναι τόσο υψηλό, ώστε το άτομο να μπορεί να αντιληφθεί και να ασχοληθεί με τις ανάγκες των άλλων εντός της κοινωνίας, επειδή δεν θα βρίσκεται αποκλειστικά απασχολούμενο με τη δική του επιβίωση. Μόνο έτσι μπορεί να λειτουργήσει μια κοινωνία καταμερισμού εργασίας δίχως καταναγκασμό. Πληρωμένων αυτών των κριτηρίων, ένας ενήλικας χρειάζεται γύρω στα 1.500 ευρώ το μήνα.
Ο συγγραφέας Kovce ‘‘Η ερώτηση περί χρηματοδότησης είναι η καλύτερη των εσφαλμένων, επίπλαστων και παραπλανητικών ερωτήσεων’’
Häni: Ψευδεπίγραφη ρητορική, όπως εσείς την αποκαλείτε, απεργάζονται εκείνοι, οι οποίοι οδηγούν σε ένα βασικό εισόδημα επιπέδου Hartz-IV επιθυμώντας ταυτόχρονα να εξαλείψουν όλες τις κοινωνικές παροχές. Πρόκειται για ένα νεοφιλελεύθερο τρικ..
SPIEGEL ONLINE: …το οποίο όμως χαίρει του πλεονεκτήματος μιας σχετικά ευκολότερης χρηματοδότησης ενός τέτοιου βασικού εισοδήματος. Στο δικό σας μοντέλο απεναντίας, θα κόστιζε στη Γερμανία το πρόγραμμα βασικού εισοδήματος (άνευ όρων) περισσότερο από 1,3 δις, ακόμη και αν τα τέκνα ελάμβαναν του ημίσεως των δικών σας οραμάτων. Από πού φαντάζεστε ότι θα βρεθεί το χρήμα;
Häni: Τα χρήματα είναι ήδη εδώ. Κανείς δεν χαίρει κανενός βασικού εισοδήματος. Όλοι σήμερα έχουν ένα βασικό εισόδημα αλλά υπόκειται σε όρους χάριν της ολότητας. Ένα παράδειγμα λοιπόν για το ζήτημα της χρηματοδότησης:
Εάν λαμβάνετε τώρα μισθό, ύψους 3.500 ευρώ από τον εργοδότη σας, μελλοντικά θα σας καταβάλλει αυτός μόνο τα 2.000 ευρώ ως εναπομείνασα καταβολή. Τα υπόλοιπα 1.500 ευρώ θα τα λαμβάνετε λόγω βασικού άνευ όρων εισοδήματος, τα πράγματα πίσω από το κατώτατο όριο δεν αλλάζουν καθόλου. Εάν αυτά τα χρήματα επανασυγκεντρώνονται από το κράτος μέσω των τιμών και των ειδικών φόρων κατανάλωσης μας απασχολεί στο μέτρο ανάδυσης ακόμη ενός κρίσιμου ερωτήματος, του φορολογικού, έχουμε όμως πλειοψηφικά ταχθεί κατά κύριο λόγο περί ενός εισοδήματος χωρίς την υποχρέωση καταβολής αντιπαροχής.
SPIEGEL ONLINE: Εάν ανυψώσετε τα εισοδήματα των χαμηλόμισθων στο ποσό των 1.500 ευρώ και αντισταθμιστικά φορολογήσετε την κατανάλωση, αυξάνετε τελικά τις τιμές. Αυτό ονομάζεται πληθωρισμός. Στη συνέχεια θα πρέπει να αυξήσετε το βασικό εισόδημα, αλλά και τη φορολόγηση της κατανάλωσης εκ νέου αντισταθμιστικά-καλώς ήλθατε στην πληθωριστική σπείρα.
Häni: Κάνοντας τον απολογισμό, έσοδα και έξοδα κατανάλωσης ισοσταθμίζονται. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις, τιμές και εισοδήματα πρόκειται να αυξηθούν, μιλάμε πάντα για εισοδήματα και τιμές που σήμερα είναι σε χαμηλά επίπεδα – ως αντιστάθμισμα όμως πρόκειται να πέσουν εκείνες, που είναι σήμερα πολύ υψηλές. Εν τέλει πρέπει εκροές και εισροές του ταμείου βασικού εισοδήματος να τηρούν ένα ισοζύγιο. Εάν υπάρχει δείγμα δικαιοσύνης στο εγχείρημα και τον τρόπο του, θα αποτελούσε πάντως θέμα κοινωνικής διαπραγμάτευσης.
O εμπνευστής Häni: ‘‘Tα χρήματα είναι ήδη εδώ’’
Kovce: Ανοικτά λοιπόν και με ειλικρίνεια: Η ερώτηση περί χρηματοδότησης είναι η καλύτερη των εσφαλμένων, επίπλαστων και παραπλανητικών ερωτήσεων.
SPIEGEL ONLINE: Μα είναι δυνατόν; Ακριβώς εκεί κρίνεται εάν πρόκειται περί ουτοπίας ή περί πραγματικής δυνατότητας.
Kovce: Πρόκειται για πολύ συνειδητοποιημένη τοποθέτηση. Αλλά πραγματικά αποφασιστικό για τη δυνατότητα χρηματοδότησης του εγχειρήματος είναι κάτι εντελώς διαφορετικό: Πώς επιδρά ένα βασικό εισόδημα επί της ενεργούς κατάστασης μας; Θα μας κάνει περισσότερο παραγωγικούς ή περισσότερο ληθαργικούς; Θα γίνουμε περισσότερο επιμελείς ή περισσότερο οκνηροί;
SPIEGEL ONLINE: Με άλλα λόγια: Tί συμβαίνει με την παραγωγή αξίας και με την οικονομική επίδοση στη Γερμανία ή την Ελβετία;
Kovce: Ακριβώς. Εάν παραμένει η ίδια, τότε δύναται να χρηματοδοτηθεί ένα βασικό εισόδημα επίσης τέτοιου ύψους, ομοίου της υψηλούς παραγωγής αξίας. Τελεία.
SPIEGEL ONLINE: Και αν όχι; Αυτό ακούγεται ωσάν να επρόκειτο περί ακραίου επικίνδυνου στοιχήματος.
Kovce: Tο αντεπιχείρημα είναι πως το βασικό άνευ όρων εισόδημα δεν δημιουργείται σε μια νύχτα. Δεν είναι δυνατόν να βρούμε το βηματισμό μας μέσα στη νέα πραγματικότητα που θα διαμορφωθεί από τη μια στιγμή στην άλλη. Έτσι όπως ετέθη η ψηφοφορία επί του ζητήματος στην Ελβετία, εκτιμούμε πως δεν οδηγεί σε μια βεβιασμένη προσαρμογή, ακόμη και εάν διαπιστωθεί πως αφορά και εκφράζει την πλειοψηφία. Απλά τότε θα δοθεί το έναυσμα για να ξεκινήσει η αντιπαράθεση περί του δέοντος ύψους του βασικού εισοδήματος και περί της χρηματοδότησής του, με επιχειρήματα που ήδη μας είναι γνωστά μέσα από τις συζητήσεις μας αλλά και με πολλά ακόμη τα οποία ακόμη παραμένουν άγνωστα σε μας. Εδώ βρίσκεται ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα της άμεσης δημοκρατίας στην Ελβετία: Αρχικά όλα αυτά τα πράγματα καθίστανται αντικείμενο διαπραγμάτευσης – και μόνο εφόσον μια πλειοψηφία ταχθεί υπέρ – τότε και μόνο τότε δύναται να αποτελέσει νομιμοποιημένο εγχείρημα η πρόταση για ένα βασικό εισόδημα μη υποκείμενο σε προϋποθέσεις και σε καταβολή αντιπαροχής. . Για το λόγο αυτό και μόνο, η επανάσταση σε μας περισσεύει, μπορώ να σας διαβεβαιώσω επ’ αυτού.
Κινηματική δράση, Οκτώβριος 2103, Βέρνη ‘‘Το βασικό άνευ όρων δεν φτιάχνεται εν μία νυκτί’’
Häni: Η εισαγωγή του βασικού εισοδήματος στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή προκύπτει στο τέλος μιας μακράς διαδικασίας εντός της οποίας καλούμαστε αντιπαρατιθέμενοι να βρούμε απαντήσεις σε σημαντικά ερωτήματα όπως τα κάτωθι: Τι θέλω και τί όντως μπορώ; Πού θα προσέφερα την εργασία μου, εάν η πρόνοια είχε μεριμνήσει για το εισόδημά μου; Και τί θα έκαναν οι συνάνθρωποί μου; Τι χρειάζονται οι γύρω μου; Ο υπόλοιπος κόσμος πρέπει να οδηγείται με όρους καταναγκασμού στην εργασία, μονάχα εγώ όχι; Ποιο στοιχείο είναι απαραίτητο, ώστε να έχουμε μια κοινωνία που λειτουργεί και πώς μπορούμε αυτό το απαραίτητο μίνιμουμ να το εξασφαλίσουμε ώστε να μην επανέλθουμε στο μέλλον; Δεν επιτρέπεται να ξεχνάτε πως το βασικό εισόδημα είναι μια ιδέα δίχως ιδεολογία από πίσω. Προκατασκευασμένες απαντήσεις δεν υπάρχουν. Το να συλλογίζεται μια κοινωνία επί του βασικού εισοδήματος έχει ήδη αλλάξει την κοινωνία.
SPIEGEL ONLINE: Το βιβλίο σας φέρει αντί τίτλου ‘‘Γιατί το άνευ όρων βασικό εισόδημα θέτει τις σωστές ερωτήσεις’’. Πράγματι προκύπτουν πολλές ερωτήσεις και περισσότερες ακόμη αντιφατικές απαντήσεις σε μερικά σημεία. Αυτός είναι ήδη ο πυρήνας στον οποίο στοχεύετε δια του δημοψηφίσματος: να εξωθήσετε την κοινή γνώμη σε ένα πείραμα στοχασμού;
Kovce: Όχι, σε κάθε περίπτωση, θα ήταν κυνικό εάν καθιστάμεθα ευχαριστημένοι με κάτι τέτοιο. Είμαστε πεπεισμένοι πως το βασικό απροϋπόθετο και χωρίς υποχρέωση σε καταβολή αντιπαροχής εισόδημα πρόκειται να οργανώσει την κοινωνία με μεγαλύτερη ελευθεριότητα.
Häni: Δεν αναγκάζουμε κανέναν να λάβει μέρος σε ένα πείραμα σκέψης, εναπόκειται στον καθένα να διαμορφώσει την κατάδική του άποψη. Σε μας εδώ στη Βασιλεία οργάνωσα κάποτε μια δεκαήμερη εκδήλωση. Καθημερινώς ερχόταν η ίδια γυναίκα. Την έβδομη ημέρα μετά το πέρας της εκδήλωσης βρήκε το θάρρος και με πλησίασε για να με ρωτήσει, εάν το είχε κατανοήσει ορθώς. Είχε αποκομίσει πως λόγω του βασικού εισοδήματος ο καθένας είναι ελεύθερος να κάνει ό,τι πραγματικά θέλει. Μετά ρώτησε: ‘‘Μπορώ ήδη από σήμερα να μη νιώθω την υποχρέωση να το κάνω;’’ Απήντησα: ‘‘Ναι, φυσικά.’’ Η γυναίκα έφυγε και δεν επέστρεψε ξανά.
Ποιο βασικό εισόδημα δύναται να επικαλούμαστε, αυτό της νεοφιλελεύθερης θέσης ή εκείνο της ουμανιστικής;
Το ζήτημα που θα τεθεί με τη μορφή ερώτησης στις 05/06/2016 στους Ελβετούς είναι απλό: Οφείλει η Ελβετία να εισάγει τον θεσμό του άνευ όρων εισοδήματος έτσι ώστε να εξασφαλίζεται για το σύνολο του πληθυσμού ένα αξιοπρεπές μίνιμουμ διαβίωσης και να καθίσταται δυνατή η συμμετοχή στη δημόσια ζωή;
Ωστόσο, το κείμενο του δημοψηφίσματος αφήνει τα δύο κρίσιμα ερωτήματα σκοπίμως ανοιχτά και μετατοπίζει τις απαντήσεις για την περίοδο μετά τη λήψη της βασικής απόφασης για ένα βασικό εισόδημα, ήτοι: Σε ποιο ύψος πρέπει να κινηθεί το βασικό εισόδημα; Και πώς πρόκειται να χρηματοδοτηθεί
Το πρόβλημα είναι το εξής: Στην πραγματικότητα, είναι δύσκολο να αποφασίσει υπέρ ή κατά ενός βασικού εισοδήματος, αν δεν είναι σαφές ποιο θα είναι το ύψος του. Επειδή το τάδε ή το δείνα ύψος προκαλεί και την ανάδυση ποικίλων επιδράσεων σε άτομο και κοινωνία. Αυτό γίνεται σαφές, εάν συγκρίνουμε δύο μοντέλα μεταξύ τους, τα οποία επί του παρόντος συζητούνται ζωηρά στην Ευρώπη:
- Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο είναι ένα είδος Hartz IV χωρίς ελέγχους και κυρώσεις. Το βασικό εισόδημα θα καλύπτει μόνο το απόλυτο επίπεδο διαβίωσης (γυμνό μίνιμουμ διαβίωσης). Αντισταθμιστικά, θα πρέπει όλες οι μέχρι τώρα δοθείσες κοινωνικές παροχές να κοπούν. O πολίτης μάλιστα εδώ δεν θα αποτελεί άπορο ικέτη έναντι του αυστηρού προνοιακού κράτους, στο βαθμό που δεν καθίσταται και υπόλογος μη αποδίδοντας λογαριασμό. Δεν επιτρέπονται όμως πόροι από άλλες πηγές πχ παροχές. Το βασικό εισόδημα σ’ αυτό το μοντέλο κρατά τον πολίτη κάτω από το όριο της φτώχειας. Το διάστημα που διανύουμε η νεοφιλελεύθερη δεξιά κυβέρνηση της Φινλανδίας ετοιμάζεται να προβεί σε ένα πιλοτικό πείραμα αυτού του μοντέλου. Εκεί συζητούν για βασικό εισόδημα ύψους 800 ευρώ ενώ στη Γερμανία ισοδύναμο της αγοραστικής δύναμης θα ήταν το ποσό των 664 ευρώ.
- Στον πυρήνα του ουμανιστικού μοντέλου ως κύριο μέλημα, είναι να μην υποχρεούται κανείς εξαιτίας των χρημάτων προς εργασία. Το βασικό εισόδημα λοιπόν θα εξασφάλιζε το βιοτικό επίπεδο των χαμηλότερων και μεσαίων στρωμάτων. Λοιπά έσοδα θα πιστώνονταν πλήρως στο βασικό εισόδημα.
- Οι υποστηρικτές του νεοφιλελεύθερου μοντέλου αποσκοπούν στην επίτευξη δύο κύριων στόχων:
- στην ανακούφιση των ταμείων, προσέτι της εξάλειψης της εκτεταμένης γραφειοκρατίας και
- στη μείωση της ανεργίας μέσω του κινήτρου που δίδεται σ’ εκείνους που διαβιούν κάτω του ορίου της φτώχειας να αποδέχονται μόνο την ανάληψη υπηρεσίας σε χαμηλά αμειβόμενες θέσεις
Επιπλέον, θα περιορίζονταν οι επιπτώσεις στην οικονομία, επί παραδείγματι εάν η Γερμανία καθιέρωνε ένα βασικό εισόδημα μόλις πάνω από εκείνο του συστήματος Hartz-IV θα διανεμόταν λιγότερο του 30% των καθαρών ιδιωτικών εσόδων κατ’ αυτόν τον τρόπο. Το υπόλοιπο 70% θα εξακολουθούσαν οι πολίτες να το ρίχνουν στην οικονομία μέσω της αμειβόμενης απασχόλησης ή των τοποθετήσεων κεφαλαίου (επενδύσεις).
- Οι υποστηρικτές του ουμανιστικού μοντέλου κινούνται προς την κατεύθυνση αναμένοντας-όπως οι εμπνευστές του ελβετικού δημοψηφίσματος-ότι η πλειονότητα των ανθρώπων θα εργαζόταν έτι περισσότερο εξαιτίας του νοήματος και της δομής που θα αποκτούσε η ζωή της.
Οι επιπτώσεις στην οικονομία θα ήταν πολύ μεγαλύτερες από εκείνες του νεοφιλελεύθερου μοντέλου. Κάνοντας λοιπόν την υπόθεση των 1.500 ευρώ ανά ενήλικα θα είχαμε διανομή περίπου των 2/3 των καθαρών ιδιωτικών εσόδων. Επομένως μειώνεται το περιθώριο να επιτύχει κάποιος υψηλότερα εισοδήματα μέσω της αμειβόμενης απασχόλησης.
Στη Γερμανία διεξάγεται έως σήμερα ψηφοφορία μέσω της σελίδας του SPIEGELONLINE. Μέχρι αυτή τη στιγμή (18.25 μμ, Τετάρτη 24/02/16) το 46,76 των ψηφισάντων έχουν ταχθεί υπέρ της ελβετικής πρότασης ενώ οι υπέρμαχοι του φινλανδικού μοντέλου ανέρχονται σε ποσοστό 34,71%.