του Αργύρη Κανάραχου
(στη μνήμη του Σταύρου Κωνσταντακόπουλου που, σε ανύποπτους καιρούς, μου μίλησε για τον Τοκβίλ…)
«Είναι λοιπόν φυσικό να πιστέψουμε ότι, σε μιά δημοκρατική κοινωνία, οι ιδέες, τα πράγματα και οι άνθρωποι πρέπει αιωνίως να αλλάζουν σχήμα και θέση, καθώς και ότι οι δημοκρατικοί καιροί θα είναι καιροί γοργών και ασταμάτητων μετασχηματισμών».
Alexis de Tocqueville: Η δημοκρατία στην Αμερική
Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται, όπως ορίζει το Σύνταγμα. ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ αρ. 1.3
Σε έναν ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο, με φαινόμενα πρωτόγνωρα, τη σημασία και τις συνέπειες των οποίων, ακόμη αγνοούμε, και μέσα στο «πολύχρωμο» σύμπαν της πληροφορικής και του διαδικτύου, πρέπει να αναδειχθεί για άλλη μία φορά, η αξία της συμμετοχής όσο γίνεται περισσότερων πολιτών στην ενεργό πολιτική.
Λαμβάνοντας μάλιστα υπ’ όψιν την αυξανόμενη τάση αποχής και αποπολιτικοποίησης στην Ευρώπη, η συμμετοχή αυτή καθίσταται ανάγκη επιτακτική. Την ανάγκη αυτή υπογραμμίζουν πρόσφατα γεγονότα όπως το Brexit, η εκλογή του Ντόναλντ Τράμπ, το πολιτικό αδιέξοδο και η αμηχανία στην Ισπανία, καθώς και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στην Ιταλία.
Το αυξημένο ποσοστό αποχής στις εκλογές δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου. Σημασία έχει η προϊούσα αδιαφορία περί τα πολιτικά που συνοδεύεται από συναισθήματα απογοήτευσης και απέχθειας, καταστάσεις διόλου ελπιδοφόρες για το μέλλον των δημοκρατικών μας θεσμών. Όλοι μας , έχουμε ακούσει απόψεις περί του τέλους των κομμάτων, την αναξιοπιστία των πολιτικών κλπ. (Χαρακτηριστική, η πρόσφατη , – και εν πολλοίς δίκαιη – κριτική του κ. Στρατή Στρατήγη στην “Καθημερινή” της Πέμπτης 12ης Ιανουαρίου). Επιδιώκοντας, λοιπόν, την κινητοποίηση, και γιατί όχι, την αφύπνιση των πολιτών προτείνω τα εξής (καινούργιο κρασί σε καινούργια βαρέλια!):
- Mία, ενιαία περιφέρεια Επικρατείας και ένα κοινό ψηφοδέλτιο.
- Στο ψηφοδέλτιο αυτό συμπεριλαμβάνονται μόνον όσοι καταφέρουν να συγκεντρώσουν ένα μεγάλο αριθμό υπογραφών από πολίτες (πχ 7 χιλιάδες υπογραφές ανά υποψήφιο).
- Εντολή σχηματισμού κυβέρνησης δίνεται MONO στον υποψήφιο που θα συγκεντρώσει τον μεγαλύτερο αριθμό ψήφων, ο οποίος ορκίζεται πρωθυπουργός και ο οποίος σχηματίζει υπουργικό συμβούλιο και καταθέτει προγραμματικές δηλώσεις.
- Aπό το κυβερνητικό σχήμα αποκλείονται οι εκλεγμένοι βουλευτές.
- Η αρχή της δεδηλωμένης ισχύει μόνο με την υπερψήφιση από ισχυρή κοινοβουλευτική πλειοψηφία των προγραμματικών δηλώσεων του Πρωθυπουργού.
- Περιορισμένη βουλευτική θητεία (δύο ή τριών περιόδων) και πλήρης κατάργηση της μυστικής ψηφοφορίας των βουλευτών στο κοινοβούλιο.
Σ’ αυτά που τηλεγραφικά κωδικοποίησα σε έξι σημεία θα ήθελα να προσθέσω τα εξής:
Tο ενιαίο ψηφοδέλτιο προτείνω εμπνεόμενος από το γράμμα και το πνεύμα του άρθρου 51 του Συντάγματος («οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το Έθνος»).
Στα πλαίσια της διάκρισης των εξουσιών αποκλείονται από το κυβερνητικό σχήμα οι εκλεγμένοι βουλευτές. Έτσι, η κυβέρνηση αποτελείται από τον πρωθυπουργό-το μοναδικό εκλεγμένο πρόσωπο- και εξωκοινοβουλευτικά πρόσωπα, ανεξαρτήτως του αν πολιτεύονται ή όχι. Καθιερώνεται, δηλαδή, το ασυμβίβαστο μεταξύ βουλευτικής (όχι όμως και πολιτευτικής) και υπουργικής ιδιότητας, πλήν του Πρωθυπουργού. Και αυτό γίνεται όχι με την επίκληση της συνήθους και τετριμμένης αναφοράς σε τεχνοκράτες έναντι πολιτικών, αλλά από σεβασμό στη διάκριση μεταξύ νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας.
Σχετικά με την αρχή της δεδηλωμένης: Ο Πρωθυπουργός έχει δικαίωμα να αναδιατυπώσει μέχρι δύο ή τρεις φορές τις προγραμματικές δηλώσεις της Κυβέρνησης. (Εννοείται πως τα κόμματα μπορούν να συγκροτούν ad hoc κοινοβουλευτικές ομάδες, χωρίς όμως να είναι απαραίτητο οι ομάδες αυτές να έχουν συγκροτηθεί υπό κομματική καθοδήγηση και έλεγχο). Να επισημάνω εδώ μετ’ επιτάσεως πως όλα αυτά δεν οδηγούν φυσικά στην κατάργηση των κομμάτων, αλλά – πράγμα τελείως διαφορετικό – στη μη πρόβλεψη τους από το Σύνταγμα σε ό,τι αφορά στις εκλογές και στο σχηματισμό Κυβέρνησης.
Όσον αφορά στις προτάσεις μου για περιορισμένη βουλευτική θητεία και κατάργηση της μυστικής ψηφοφορίας των βουλευτών, αυτές εμπνέονται από το πρότυπο της αρχαίας Αθηναϊκης Δημοκρατίας, όπως ήδη έχει γίνει αντιληπτό από την έμφαση στην πάταξη της αποχής, στη διάκριση των ρόλων και στην εμφατική προσήλωση στην αιρετότητα.
Πού αποσκοπούν όλα αυτά;
Α) στην ανάδειξη της αξίας του απλούστερου δυνατού εκλογικού συστήματος και, ταυτόχρονα, στην ικανοποίηση της ανάγκης για κυβερνησιμότητα.
Β) στην ανάγκη επιστροφής σε μορφές έκφρασης της λαϊκής βούλησης που δεν έχουν εντελώς απαξιωθεί. (και εδώ το παράδειγμα της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας μπορεί και πάλι να αποβεί εξόχως διαφωτιστικό και να δώσει τροφή για σκέψη).
Γ) στην ανάγκη να υψωθεί ανάχωμα στην επέλαση του δημαγωγικού λαϊκισμού και
Δ) ως υπόμνηση ότι η συνταγματική δημοκρατία ΔΕΝ θέτει τα πάντα στην κρίση του «Λαού», καλώς λοιπόν οι αντιπρόσωποι είναι του Έθνους και άρα μπορούν να ακολουθούν την συνείδησή τους, πάντα μέσα στα πλαίσια του συντάγματος.
Πόσο ρεαλιστικά είναι όλα αυτά; Ήδη, «βλέπω» την πρώτη μεγάλη ομάδα διαφωνούντων: «Αυτά δεν γίνονται στην Ελλάδα». Για μεθοδολογικούς λόγους, εξαιρώ την υποομάδα που εξεγείρεται για προσωπικούς – και διόλου ανιδιοτελείς – λόγους. Σε όλους τους υπόλοιπους θα θυμίσω πως οι προβλέψεις, «επιστημονικές» ή όχι, ελάχιστη τύχη είχαν στη διάρκεια της ιστορίας. Δύο μείζονα παραδείγματα από τα χιλιάδες που μπορεί να αναφέρει κανείς: Η πρόβλεψη του Μαρξ ότι η επανάσταση θα ξεσπάσει στην αναπτυγμένη καπιταλιστικά Γερμανία και β) το δημοσίευμα της Monde πως «η Γαλλία κοιμάται» λίγες μόνο μέρες πριν ξεσπάσει ο Μάης του ΄68.
Ταυτόχρονα, γνωρίζοντας, την ισχυρή πίεση που θα ασκηθεί από τα γνωστά «πολιτικά συμφέροντα», προσβλέπω σε μια εξίσου ισχυρή λαϊκή κινητοποίηση, ικανή να ανατρέψει πολιτικούς σχεδιασμούς και αντιστάσεις.
Είναι, πιστεύω, καιρός, με κίνδυνο να κατηγορηθώ για βολονταρισμό, να αναδείξουμε ξανά τη σημασία του “θέλουμε”. Το μεγάλο μειονέκτημα της επίκλησης του “πολιτικού ρεαλισμού” είναι πως μεταθέτει την ευθύνη των πολιτών και – ευρύτερα της κοινωνίας σε κάποιο απρόσιτο “επέκεινα”, αδιάφορο αν αυτό είναι η βούληση του θεού, “οι νόμοι της ιστορίας” ή κάποιο άλλο ιδεολόγημα.
Η εποχή μας είναι εξαιρετικά περίπλοκη και – εν πολλοίς – ακατανόητη. Οι ενστάσεις, τα σχόλια και οι αντιρρήσεις θα είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να περιμένει ο συντάκτης αυτού του κειμένου….
Οι ιδέες αυτού του κειμένου διαμορφώθηκαν ακούγοντας τον κ. Λεωνίδα Μπουρίτσα, σε εκπομπή-αφιέρωμα του ΣΚΑΙ για την Αρχαία Ελλάδα. Μπορείτε να παρακολουθήσετε την εκπομπή στο: http://www.skai.gr/.V_I3H7jRvv0.facebook
